Geografiya 10 sinf 2017. indd

Davlatlarning  integratsion  uyushmalari.
  Jahon  iqtisodiyotida 
globallashuv  jarayonining  yuzaga  kelishi  iqtisodiy  integratsiyalarning 
shakllanishiga  sababchi  bo‘lgan.  Ma’lumki,  iqtisodiy  integratsiya 
davlatlararo kelishuv siyosati asosida ular o‘rtasida o‘zaro uzoq muddatli 
va barqaror iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi hisoblanadi. 
Yevropa  Ittifoqi  (YI)
  mintaqaviy  integratsion  guruhlar  orasida  a’zo 
davlatlar soni ko‘pligi, ularning jahon iqtisodiyotida muhim o‘rin egallashi 
bilan ajralib turadi. Uning shakllanishi 1951-yil Yevropa ko‘mir va temir 
ishlab  chiqaruvchilar  birlashmasi  tashkil  etilishi  bilan  bog‘liq.  Ushbu 
birlashmaga  Germaniya,  Fransiya,  Italiya,  Belgiya,  Niderlandiya  va 
Lyuksemburg davlatlari a’zo bo‘lgan. 1957-yil mazkur davlatlar Yevropa 
iqtisodiy  hamkorligi  va  atom  energiyasi  bo‘yicha  Yevropa  hamjamiyati 
tashkil qilish bo‘yicha shartnoma imzolaganlar. 1967-yil yuqorida nomlari 
qayd qilingan uch tashkilot birlashuvi Yevropa Ittifoqining tashkil topishiga 

---

89
asos  bo‘ldi.  1973-yil  –  Buyuk  Britaniya,  Daniya,  Irlandiya,  1981-yil  – 
Gretsiya,  1986-yil  Ispaniya,  Portugaliya,  1995-yil  – Avstriya,  Shvetsiya, 
Finlyandiya, 2004-yil – Polsha, Chexiya, Vengriya, Slovakiya, Sloveniya, 
Litva,  Latviya,  Estoniya,  Kipr,  Malta,  2007-yil  –  Ruminiya,  Bolgariya, 
2013-yil – Xorvatiya davlatlari  mazkur tashkilotga a’zo bo‘ldilar. 2016-yil 
Buyuk Britaniyada o‘tkazilgan referendum natijalariga ko‘ra ushbu davlat 
Yevropa Ittifoqi tarkibidan chiqib ketdi. Uning mazkur tashkilotdan to‘liq 
ajralib chiqishi 2017-yil yozida yuz berdi.
Ichki  chegaralarga  ega  bo‘lmagan  yagona  iqtisodiy  makonni  yaratish, 
ushbu hududda ijtimoiy va iqtisodiy  aloqalarni kuchaytirish, ishlab chiqarish 
xarajatlarini  tenglashtirish  maqsadida  muomala  uchun  yagona  valyutani 
joriy etish Yevropa Ittifoqining asosiy maqsadi hisoblanadi. 
Mustaqil  davlatlar  hamdo‘stligi  (MDH)
ga    1991-yil  8-dekabrda  asos 
solingan  bo‘lib,  o‘z  faoliyatini  o‘sha  yilning  21-dekabrida  boshlagan. 
Hamdo‘stlik nizomiga ko‘ra a’zo davlatlar  inson huquqlari va erkinligini 
ta’minlash, davlatlar tashqi siyosatini nazorat qilish, iqtisodiy hamkorlik, 
transport va aloqa tizimini rivojlantirish, aholi salomatligini muhofaza qilish, 
tabiatni  muhofaza  qilish,  ijtimoiy  va  migratsion  siyosat  masalalarini  hal 
etish; uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurashish masalarini hamkorlikda hal 
qilishlari zarur. Hozirgi kunda Rossiya Federatsiyasi, Belarus, Qozog‘iston, 
O‘zbekiston,  Qirg‘iziston,  Tojikiston,  Moldova,  Ozarbayjon,  Armaniston 
Res publikalari  tashkilot  a’zolari  bo‘lib  hisoblanadilar.  Turkmaniston  esa 
assotsi atsiyalashgan davlat maqomiga ega. 
Shu  bilan  birga  Mongoliya,  Afg‘oniston 
tashkilot  kuzatuvchilari  sifatida  turli 
darajadagi yig‘ilishlarda ishtirok etadi.
Shanxay  hamkorlik  tashkiloti  (SHHT) 
ning 
shakllanishi  1996-yil  26-aprelda 
Xitoy ning Shanxay shahrida Qozog‘iston, 
Qirg‘iziston, Rossiya, XXR va Tojikiston  
harbiy  sohada  hamkorlik  bo‘yicha 
kelishuv imzolashi bilan bog‘liq. Avvaliga 
“Shanxay  beshligi”  deb  nom  olgan  ush-
bu  tashkilot  2001-yil  O‘zbekistonning 
unga  a’zo  bo‘lgandan  so‘ng  hozirgi 
ras miy  nomdagi  tashkilot  tuzilganligi 
haqidagi deklaratsiyani e’lon qildi. 2017-