Geografiya 10 sinf 2017. indd

7-jadval 
O‘zbekiston yaylov tabiat komplekslarining inson faoliyati ta’
sirida o‘zgarishi pr
ognozi
Tabiat kompleksi
Ta’
sir
 etuvchi omillar
Сhorva boqish
Daraxt  va bu- talarni qir
qish
Texnik er
oziya:
avtomobil va boshqa mexa- nizm lar harakati
Ihotazor
-
lar ni 
vujudga  keltirish,  yaylovlar
mah-
suldorligi- ni oshirish
Ehtimol
qilinayotgan
tabiiy geografi
 k jarayonlar
Pr
ognoz
qilinayotgan
o‘zgarishlarning asosiy yo‘nalishlari
1
2
3
4
5
6
7
Plato va qoldiq  balandliklarning  bo‘z-qo‘ng‘ir 
tuproq 
larida shuvoq 
va sho‘ra mavjud
Kuchsiz
Kuchli
Betartib  harakat  kuchli
Hozir
gacha
amalga  oshi- rilmagan
Avtomobil yo‘llarida 
defl
 ya 
tsiya
kuchayadi, tuproq yo‘qolib 
boradi
Ustyurtning markaziy
qismida tuproq va o‘simlik 10-
20 % kamayishi
 
mumkin
Botiqlardagi sho‘r
-
xoklar galofi
 tlar
, 
ba’zan sho‘r bilan 
band
Kuchsiz
Joylarda 
kuchli
Kamroq
Defl
 yatsiya, bur
g‘ulash nati-
jasida ko‘p hajmda suv chiqariladi, ko‘l, botqoq 
vujudga keladi
Butalar qirqilishi
kuchayadi, yangi ko‘l, ko‘lmak va botqoqliklar
tarkib topadi
Qumli tekisliklarda psammofi
 tlar tarqal- gan
Bor
gan
sari  kucha- yadi
Qirqish kamayishi
mumkin, lekin uzoq 
yaylovlarda kuchayadi
Yangi konlarni qidirish
jarayonida kuchayadi
Sur
’ati 
nihoyatda 
past
Aholi punktlari atrofi
 da va 
bur
g‘ulash maydonida bar
-
xanlar maydoni kengayadi
Harakatdagi qumliklarning may- doni kengayadi, yaylovlarning 
mahsuldorligi kamayadi
Deltalarning taqirli 
tuproqlarida va  taqirlarda boyali- chli qora saksovul 
mavjud
Kuchsiz
Joylarda 
kuchli
Joylarda  kuchayadi
Avtomobillarning betartib 
harakati defl
 yatsiyani
kuchaytiradi
Tuproqning
defl
 yatsiyaga berilishi
kuchayadi, ularning
maydoni 15–25 % ga yetadi

---

67
Dengiz tekislik 
la-
r i dagi qum va sho‘r
-
xoklarda psam- mofi
 tlar tarqalgan
Kamroq
Amaliy 
ishlar bosh- lanmagan
Sho‘rxoklar taqirli va qoldiq sho‘rxoklar
ga evolyutsiya
yo‘li bilan o‘tadi, defl
 yatsiya 
kuchayadi
Barxanli qumlarning maydoni ken-
gayadi, sho‘rxoklarning yuzasi sho‘rsizlanadi, keyinchalik o‘sim- lik bilan qoplanishi kuchayadi
Past tog‘larda 
shuvoqzorlar bo‘z- qo‘ng‘ir tuproqlarni 
egallagan
Kuchsiz
Kelajakda harakat kuchayadi
Texnogen jarayonlar kucha- yishi bilan terrikon va kar
-
yerlarning soni ko‘payadi
Texnogen landshaftlar va buzilgan 
yerlar maydonlari
kengayadi
Tog‘oldi prolyuvial
 
tekisliklardagi bo‘z- qo‘ng‘ir tuproq 
larda
 
sho‘rali shuvoqzorlar
 
tarqalgan
Kuchli
Ma’lum  yo‘llar bo‘yicha kelajakda kuchayadi
Nihoyatda 
past
Bur
g‘ulash va avtomobillar harakatining kelajakda 
kuchayishi defl
 yatsiya va
eroziyani katta miqyosda
tezlashtiradi 
Relyefning o‘ydim-chuqurligi 
oshadi, yaylovlar ishdan chiqadi
Deltalarda o‘tloq 
tuproqlarda 
qamishzorlar
, qoldiq 
sho‘rxoklarda turli  o‘tli yulg‘unzorlar
, 
taqirlarda qora  saksovul mavjud
Kuchli
Kamayishi mum-
kin
Joylarda  kuchayadi
Nihoyatda 
past
Amudaryo deltasida  d efl
      ya 
tsiya, yaylovlar 
buzilishi, to‘qay 
lar qurishi 
kuchayadi
Qum relyef shakllari vujudga kela-
di, yaylovlar
mahsuldorligi pasayadi
Tog‘oldi, adir va  past tog‘lardagi  bo‘z tuproqlarda  turli o‘tli dasht 
mavjud
Kuchli
Joylarda 
kuchli
Betartib harakat kuchli
Amalga  oshirilma-
gan
Tuproqning defl
 yatsiya, ero-
ziyaga berilishi va
yaylovlarning degradatsiyasi
tezkor
Relyef o‘ydim-chuqurligi orta- di, yaylovlarning mahsuldorligi 
pasayadi
Past va o‘rtacha ba-
landlikdagi
tog‘larda turli o‘tli  bug‘doyiqlar o‘sadi
Kuchli
Kuchli
Tartibli
Nihoyatda 
past
Betartib mol boqish, qiya  yerlarni haydash, daraxtlarni  qirqish tabiiy jarayonlarning
vujudga kelishini kuchaytiradi
Tuproqning yuvilishi, jar eroziyasi, 
surilma, sel kuchayadi
Baland tog‘lar yon- bag‘irlaridagi och  qo‘ng‘ir tuproqlarda  kserofi
 tlar shashir 
bilan almashib 
keladi
Kuchsiz
Tabiiy jarayonlar
harakatida insonning
ta’
siri kuchsiz
Tabiat komplekslari tabiiy holda 
rivojlanadi

---

68