Geografiya 10 sinf 2017. indd

28-rasm.
 
O‘zbekistondagi yangi sanoat 
korxonasi – Dehqonobod kaliy zavodi

---

143
gi  korxonalar  barpo  etilganligi  hisobiga  Andijon,  Qashqadaryo,  Navoiy, 
Buxoro,  Jizzax  viloyatlari  va  Qoraqalpog‘iston  Respublikasining  mam-
lakat  sanoati  tarkibidagi  ulushlari  sezilarli  darajada  ortdi.  Demak,  bor-
gan  sari  O‘zbekiston  hududida  sanoat  markazlarining  soni  ko‘payib 
bormoqda.
O‘zbekiston  qishloq  xo‘jaligida  ham  katta  o‘zgarishlar  ro‘y  berdi. 
Qishloq  xo‘jaligida  amalga  oshirilgan  dastlabki  islohotlarning  ustuvor 
maqsadlari  paxta  yakkahokimligini  tugatish,  don  mustaqilligiga  erishish 
hamda  xususiy  fermer  va  dehqon  xo‘jaliklarini  rivojlantirishdan  ibo-
rat  bo‘lgan.  Paxta  ekin  maydonlarining  keskin  qisqartirilishi  hisobiga 
g‘alla  maydonlari  1,5  barobar  kengaytirildi.  Shu  tufayli  O‘zbekistonda 
bug‘doyning  yalpi  hosili  3,5-4  barobar  oshirilib,  qisqa  vaqt  ichida  res-
publikamizda  don  mustaqilligiga  erishildi.  Bundan  tashqari,  mamlakat-
ning  oziq-ovqat  xavfsizligini  ta’minlashda  katta  ahamiyat  kasb  etadigan 
sabzavotchilik,  kartoshka  yetishtirish,  bog‘dorchilik,  uzumchilik,  sut-
go‘sht  chorvachiligi  kabi  qishloq  xo‘jalik  tarmoqlarini  rivojlantirishga 
katta  e’tibor  qaratildi.  Natijada,  mustaqillik  yillarida  paxta  hosili  5,5 
mln  tonnadan  3,4  mln  tonnagacha  kamayib,  sabzavot  hosili  2,5  baro-
bar,  kartoshka  6  barobar,  meva  4  barobar,  uzum  2,5  borabar  oshdi, 
go‘sht  va  sut  ishlab  chiqarish  hajmi  ham  2  barobar  o‘sdi. 
Hozirgi  kunda  O‘zbekiston  uzum,  poliz  ekinlari,  ayrim  mevalarni  ye-
tishtirish  va  eksport  qilish  bo‘yicha  jahondagi  yetakchi  mamlakatlar  qa-
toriga  kirdi.  Shuningdek,  O‘zbekiston  qishloq  xo‘jaligida  an’anaviy  ix-
tisoslashgan  tarmoqlar  –  paxtachilik,  pillachilik,  qorako‘lchilik  ham  o‘z 
ahamiyatini  yo‘qotgan  emas.  Jumladan,  2016-yil  holatiga  respublika miz 
jahonda  paxta  yalpi  hosili  bo‘yicha  6-o‘rin,  eksporti  bo‘yicha  3-o‘rin, 
ipak  ishlab  chiqarish  bo‘yicha  6-o‘rin,  qorako‘l  terisini  ishlab  chiqarish 
bo‘yicha  esa  2-o‘rinda  turadi.
Transport  tizimi  rivojlanishida  ham  salmoqli  natijalarga  erishildi.  Bu-
lardan  eng  ahamiyatlisi  –  respublika  temiryo‘l  transporti  tizimining  bir 
butunligiga  erishilganligidir.  O‘zbekiston  hududi  shimoli-g‘arbdan  janu-
bi-sharqqa  yuzlab  kilometr  masofaga  cho‘zilganligi,  hamda  davlat  che-
garalarining  o‘ziga  xos  shaklda  tog‘  tizmalari  va  keng  yastanib  yotgan 
cho‘llar  orqali  o‘tganligini  hisobga  olsak,  bu  masala  dolzarb  strategik 
ahamiyatga  ega  ekanligiga  amin  bo‘lamiz.  Surxondaryo  viloyati  hudu-
di  Toshg‘uzor  –  Boysun  –  Qumqo‘rg‘on,  Xorazm  viloyati  va  Qoraqal-
pog‘iston  Respublikasi  Uchquduq  –  Miskin  –  Nukus,  Farg‘ona  vodiy-

---

144
si  Angren  –  Pop  temiryo‘llari  qurilishi  bilan  O‘zbekistonning  yagona 
temiryo‘llar  tarmog‘i  bilan  bog‘landi.  Natijada  mamlakatimizning  trans-
port  xavfsizligi  va  mustaqilligi  ta’minlandi.  Hozirgi  vaqtda  Navoiy  va 
Buxoro  viloyatlarini  Qoraqalpog‘iston  Respublikasi  bilan  nisbatan  qis-
qa  masofada  bog‘lab  qo‘yadigan  Konimex-Miskin  temiryo‘li  hamda 
Urganchdan  xalqaro  turizm  markazi  hisoblangan  Xiva  shahriga  tomon 
temiryo‘l  qurilmoqda. 
Bundan  tashqari,  O‘zbekistonda  temiryo‘llarni  elektrlashtirish  va 
tezyurar  poyezd  yo‘nalishlarini  barpo  etish  bo‘yicha  ham  salmoqli  ishlar 
amalga  oshirildi.  Jumladan,  Toshkent  –  Samarqand  yo‘nalishi  bo‘yicha 
“Afrosiyob”,  Toshkent  –  Qarshi  yo‘nalishida  “Nasaf”,  Toshkentdan 
Buxorogacha  “Sharq”  tezyurar  poyezdlar  qatnovi  yo‘lga  qo‘yildi.  Endi 
esa  Qarshi  –  Termiz,  Qarshi  –  Kitob  va  boshqa  temiryo‘llarini  elektr-
lashtirish  ishlari  ham  boshlangan.  Bular  poyoniga  yetganidan  so‘ng,  re-
spublikamizdagi  tezyurar  poyezd  yo‘nalishlarining  geografi yasi  yanada 
kengayishi  kutilmoqda.
Shuningdek,  O‘zbekiston  Respublikasi  dengiz  portlariga  bir  nechta 
yo‘nalishlarda  ishonchli  chiqish  yo‘llariga  ega  bo‘lish,  Yevrosiyoning 
turli  qismlaridagi  regional  transport  tizimlari  bilan  bog‘lanish  orqali 
iqtisodiy-geografi k  o‘rnining  tranzit  imkoniyatlarini  ro‘yobga  chiqa rish 
maqsadlarida  transport  sohasida  Turkmaniston,  Qozog‘iston,  Rossiya 
Federatsiyasi,  Xitoy,  Ozarbayjon,  Gruziya,  Eron,  Ummon  kabi  davlat-
lar  bilan  keng  qamrovli  o‘zaro  hamkor likni  yo‘lga  qo‘ymoqda.  Mam-
lakatimiz  yordamida  qurilgan  Afg‘oniston  hududidagi  birinchi  Termiz 
–  Mozori  Sharif  temiryo‘li  O‘zbekistondan  janubiy  yo‘nalishda  dunyo 
okeani  portlariga  tomon  eng  qisqa  transport  chi qishini  yaratishning 
dastlabki  bosqichi  bo‘ldi.  Afsuski,  Afg‘onistondagi  geosiyosiy  vazi-
yatning  beqarorligi  bu  davlat  hududidan  Hind  okeaniga  tomon  loyi-
halashtirilgan  transport  magistrallari  qurilishini  noaniq  muddatgacha 
to‘xtatib  turibdi.
Transport  tizimida  amalga  oshirilayotgan  keng  qamrovli  ishlar  mam-
lakatimizning  tashqi  iqtisodiy  aloqalarini  yanada  rivojlantirish  borasi-
dagi  harakatlarning  ajralmas  qismi  bo‘lmoqda.  Dunyoning  140  taga 
yaqin  davlatlari  bilan  tashqi  iqtisodiy  aloqalarini  yo‘lga  qo‘yayotgan 
O‘zbekis ton  Respublikasining  eng  muhim  savdo  hamkorlari  qatoriga 
Rossiya  Federatsiyasi,  Xitoy,  Qozog‘iston,  Koreya  Respublikasi,  Tur-
kiya  va  Yevropa  mamlakatlari  kiradi.  Transport  tizimining  rivojlanishi 

---

145
respublikamiz  tashqi  iqtisodiy  faoliyatini  yangi  geografi k  yo‘nalishlarda 
kengaytirishga  imkoniyat  beradi.
Respublika  eksportining  tovar  tarkibida  mustaqillik  yillarida  juda 
katta  o‘zgarishlar  ro‘y  berdi.  Mustaqillikka  erishgan  payti  respublika-
miz  eksportida  paxta  tolasining  ulushi  60  foizga  teng  bo‘lgan.  Keyingi 
yillarda  bu  raqam  muttasil  ravishda  pasayib,  2016-yilga  kelib  5  foizga-
cha  tushib  ketdi.  O‘z  navbatida,  energiya  manbalari  (eng  avvalo, ta-
biiy  gaz),  rangli  metallar,  oziq-ovqat  va  to‘qimachilik,  kimyo  sanoa-
ti  mahsulotlari,  avtomobil  ishlab  chiqarishning  mamlakatimiz  eksporti 
tarkibidagi  o‘rni  sezilarli  darajada  o‘sdi.
So‘ngi  yillarda  hududlarning  sanoat  ishlab  chiqarish  va  eksport  sa-
lohiyatini  oshirish,  milliy  iqtisodiyotimizga  xorijiy  sarmoyalarni  yanada 
ko‘proq  hajmda  jalb  etish  maqsadida  respublikamiz  hukumatining  tash-
abbusi  bilan  mamlakatimizda  qator  erkin  iqtisodiy  zonalar  (EIZ) tash-
kil  qilindi.  Dastlab  “Navoiy”,  “Angren”,  “Jizzax”  (Sirdaryo  viloyatidagi 
fi liali  bilan),  keyinchalik  esa  Xorazm  viloyatida  “Hazorasp”,  Buxoro 
viloyatida  “G‘ijduvon”,  Samarqand  viloyatida  “Urgut”  hamda  Farg‘ona 
viloyatida  “Qo‘qon”  EIZlari  yaratildi.  Hozirgi  kunga  kelib  bu  hududlar-
da  ichki  va  tashqi  sarmoyadorlar  ishtirokida  yuzlab  yangi  ishlab  chiqa-
rish  loyihalari  amalga  oshirilmoqda.
O‘zbekiston ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi istiqbollari respublikaning har 
bir tuman va viloyat imkoniyatlaridan umumdavlat va hududiy manfaatlar-
da oqilona foydalana olishga bog‘liq. 
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish, o‘sish sur’atlari, islohotlar, iqtisodiy salohiyat, tarmoq 
va  hududiy  tarkib,  sanoatlashuv,  oziq-ovqat,  energetika  va  transport  xavfsizligi 
(mustaqilligi),  tashqi  iqtisodiy  aloqalari,  erkin  iqtisodiy  zonalar,  asosiy  iqtisodiy 
hududlar.
1. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillik yillarida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining 
eng muhim natijalari nimalardan iborat?
2. Respublikamizda qaysi erkin iqtisodiy zonalar tashkil etildi?
3. Daftaringizga O‘zbekiston sanoati, qishloq xo‘jaligi, transporti va tashqi savdo 
aloqalarida mustaqillik yillarida ro‘y bergan eng muhim o‘zgarishlarni yozing. 

---

146