Geodeziya laboratoriya

TEODOLITNI TEKSHIRISH VA SOZLASH

Teodolitda burchaklarni o‘lchash uning qismlarining o‘zaro joylashishini burchak o‘lchashdan kelib chiqadigan qator geometrik shartlar bo‘yicha tekshirilgandan so‘ng boshlanadi. Agar geometrik shartlar bajarilmayotganligi aniqlansa, asbob tuzatiladi. Teodolitni tekshirish va tuzatish quyidagi tartibda bajariladi.

1. 
   Ufqiy doira alidadasidagi silindrik adilak o‘qi UU ¢ asbob aylanish o‘qi JJ¢ ga tik bo‘lishi kerak, ya’ni UU¢  JJ¢ (36- rasm). Bu shartni tekshirish uchun adilak ikki ko‘targich vint yo‘nalishi bo‘yicha o‘rnatiladi, ularni qarama-qarshi tomonga burash orqali adilak pufakchasi nol punktga keltiriladi. So‘ngra alidada 180° ga aylantirilganda adilak pu-
   

fakchasi holati o‘zgarmasa, shart bajarilgan bo‘ladi. Aks holda adilak pufakchasi og‘ish yoyining yarmiga tu- zatkich vint (32- a rasm) yordamida qaytariladi, keyin ko‘targich vintlar orqali pu- fakcha nol punktga keltiri- ladi. Agar alidada yana 180° ga aylantirilganda pufakcha nol punktda qolsa, shart ba- jarilgan bo‘ladi, aks holda tuzatish takrorlanadi. As- bobni ufqiy holga keltirish uchun adilak pufakchasi

avval ikki ko‘targich vint

yo‘nalishida ularni qarama- qarshi tomonga burish orqa-

36- rasm. Teodolitning asosiy geometrik

o‘qlari: JJ¢ — asbobning aylanish o‘qi; TT ¢ — ko‘rish trubasi aylanish o‘qi; UU¢ — silindrik adilak o‘qi.

6 3

li, so‘ngra uchinchi vint yo‘nalishida faqat uni burash orqali nol punktga keltiriladi.

2. 
   Trubaning ko‘rish o‘qi trubaning aylanish o‘qiga tik bo‘lishi ^{kerak (VV¢}  ^{TT ¢). Bu shartni tekshirish uchun olisdan yaqqol} ko‘rinadigan nuqta tanlanadi. Truba tik doiradan o‘ng (D_o‘) holatida o‘sha nuqtaga qaratilib, ufqiy doiradan D_ch sanoq olinadi. So‘ngra truba tik tekislikda 180° ga aylantirilib, yana o‘sha
   

ch

- G
nuqtadan D_ch sanoq olinadi. Kollimatsion xatolik C = (G -


o‘
+ 180°) hisoblanadi. Uning qiymati asbob sanoq olish

moslamasining ikkilangan aniqligi qiymatidan oshsa, gorizontal

ch
doirada G = G - C sanoq alidada qaratish vinti yordamida

qo‘yiladi, bunda iplar to‘ri nuqtadan siljiydi. Endi iplar to‘rining kesishgan nuqtasi iplar to‘ri diafragmasining (35- d rasm) vintlari yonboshidagilari orqali surilib, kuzatilayotgan nuqta ustiga tushiriladi. Ishonch hosil qilish uchun tekshirish takrorlanadi.

3. 
   Teodolitning ufqiy o‘qi tik o‘qqa tik bo‘lishi kerak ^(TT  ^{JJ¢). Teodolitdan 10—20 m narida ilingan shovun ipiga truba} yo‘naltiriladi va u tik tekislikda buralganda iplar to‘ri kesishgan nuqtasi tasvirdan tashqariga chiqmasa, shart bajarilgan bo‘ladi. Bu shartning bajarilishiga zavod tomonidan kafolat beriladi. Mabodo shart bajarilmasa, teodolit ustaxonada sozlanadi.
   
4. 
   Iplar to‘rining tik ipi teodolit ufqiy tekisligiga tik bo‘lishi kerak. Truba shovun chizig‘iga qaratilganda tik ip uning tasvirini qoplasa, shart bajariladi. Aks holda iplar to‘ri diafragma vintlari bo‘shatilib buraladi.
   

3.