«geodeziya-ii» fanidan amaliy topshiriqlarni bajarish uchun

Amaliy ishning maqsadi: Amaliy mashg’ulotda – zichlash triangulyatsiyasida burchaklarni o’lchash usullarini, burchak o’lchash jurnalini ishlab chiqishni, tenglashtirish va punktlar koordinatalarini hisoblashni o’rganish uchun olingan boshlang‘ich bilimlarini mustahkamlashlarida o‘qituvchi tomonidan amaliy ko‘rsatma va tavsiyalar berib borishdan iboratdir.
Amaliy ishning vazifasi: Ushbu mashg’ulotda – burchaklarni doiraviy qabullar usulida o`lchash va jurnalni ishlab chiqishdan iboratdir.
Bunda talabalarga qo‘yiladigan asosiy, ya’ni talabalarning bilishi zarur bo‘lgan va bajara olishi shart bo‘lgan talablar mavjud.
1. Talabalar bilishi zarur:
- zichlash triangulyatsiyasida burchaklarni o`lchash tartibini va chekli xatoliklarni;
- burchak o’lchash jurnalini ishlab chiqishda tuzatmalar berishni bilishlari kerak.
2. Talabalar bajara olishi shart:
- burchaklarni doiraviy qabullar usulida o`lchashni;
- o’lchash jurnalini ishlab chiqishni bajara olishi kerak.


Amaliy ishini bajarish uchun asosiy ma’lumotlar:
Har bir qabul ikkita yarim qabuldan tashkil topib vertikal doirani DCH va DO‘ holatlarida bajariladi.
Birinchi qabulda limb shunday joylashtiriladiki, ko‘rish trubasi boshlang‘ich punktga qaratilganda undan sanoq nolga yaqin bo‘lsin. Har bir keyingi qabulda bu sanoq ga oshirib boriladi. Bu yyerda m- qabullar soni; i- limb bo‘lak qiymati.
Birinchi yarim qabulda ishlar quyidagi tartibda bajariladi: DCH holatida truba boshlang‘ich punktga qaratilib alidada mahkamlanadi va doiradan sanoq olinadi; keyin alidada bo‘shatilib truba soat yo‘li bo‘yicha burab keyingi pnuktlarga ketma-ket qaratilib sanoqlar olib boriladi va jurnalga yoziladi. Yarim qabul yana boshlang‘ich punktga qaratilib doiradan sanoq olish bilan yakunlanadi. Bunda ikkita sanoqlar ayirmasi T2 teodoliti uchun dan oshmasligi kerak. Trubani DO‘ holatiga keltirib ikkinchi yarim qabulda truba yana boshlang‘ich punktga qaratilib sanoq olinadi va jurnalga yoziladi. Keyin soat yo‘liga qarama-qarshi yo‘nalishda punktlarga ketma-ket qaratilib sanoqlar olinadi va jurnalga yozib boriladi (shaklga qarang). Har bir punktga truba qaratilganda limb shtrixlari ikki martadan tutashtirilib ikkitadan sanoq olinadi (faqat sekundda).
Yozib keltirilgan ishlar bitta qabulni tashkil etadi. Ikkinchi qabul boshida gorizontal doira sanog‘i qiymatga oshirib olinadi va ishlar oldingiday tartibda bajariladi.
Quyida triangulyasiya punktida doiraviy qabullar usulida gorizontal burchak (yo‘nalish)larni o‘lchash jurnali keltiriladi.
1-jurnal

Teodolit: T2 Punkt: Mashinasozlar Sana:02.02.21 Vaqt:9:00 Tasvir:

Qabul: 1 t=+8C Ob-havo: ochiq Ko‘rinish: yaxshi

Yo‘nalish	Doira holati	Limbdan sanoqlar	Mikrometrdan sanoqlar					Nolga keltirilgan yo‘nalishlar
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Chig‘atoy	DCH
	DO‘
Ko‘kcha	DCH
	DO‘
Oqtepa	DCH
	DO‘
Chig‘atoy	DCH
	DO‘

Qabul yopilmasligi ; ; .
Kollimatsiyani eng katta o‘zgarishi ;
Har bir qabulda hisoblangan va nolga keltirilgan yo‘nalishlar farqi T2 teodoliti uchun , T5 teodoliti uchun dan oshmasligi kerak.
To‘la qabulni tekshirish hisoblangan kollimatsiya xatosi ( ) T2 teodoliti uchun har bir qabulda dan oshmasligi xizmat qiladi.
Agar har bir qabulda hisoblangan o‘rtacha yo‘nalishlar farqi yo‘l qo‘yiladigan qiymatdan oshsa eng katta va eng kichik qiymatli yo‘nalishlar qayta kuzatiladi.
Kuyidagi formula bilan har bir yo‘nalishga tuzatma topiladi:
_k  (_o‘r / n)(k 1)
bunda _k – yo‘nalish uchun tuzatma; n – kuzatilgan yo‘nalishlar soni; k - kuzatilgan yo‘nalishning tartib raqami.
Mavzu bo’yicha topshiriq
Amaliy ishni bajarish uchun berilgan boshlang‘ich ma’lumotlar:
1-jadval

“Amur”	DCH	0° 00'	40,2"	40,4"
	DO‘	180° 00'	45,3"	45,1"
“Daryo”	DCH	113° 16'	26,2"	25,8"
	DO‘	293° 16'	27,4"	28,2"
“Zenit”	DCH	209° 48'	04,6"	05,0"
	DO‘	29° 48'	09,7""	09,1"
“Janub”	DCH	286° 35'	27,2"	27,8"
	DO‘	106° 35'	32,7"	33,5"
“Amur”	DCH	0° 00'	41,1"	41,8"
	DO‘	180° 00'	44,8"	45,3"

1-rasm.
Variantlarni olish bo’yicha tushuncha:
Har bir talaba 1-rasmga asosan 1-jadvalda berilgan Daryo, Zenit va Janub yo‘nalishlar burchaklarini gradus, minut va sekundlarining butun qismiga gurux jurnaldagi tartib raqamini qo‘shgan holda burchaklarni o‘lchash jurnalni ishlab chiqishi kerak. Masalan Abdullaev Ikrom gruh jurnalidagi tartib raqami 2 bo’lsa, u holda uning variant quyidagicha bo’ladi
2-jadval

“Amur”	DCH	0° 00'	40,2"	40,4"
	DO‘	180° 00'	45,3"	45,1"
“Daryo”	DCH	115° 18'	28,2"	27,8"
	DO‘	295° 18'	29,4"	30,2"
“Zenit”	DCH	211° 50'	06,6"	07,0"
	DO‘	31° 50'	11,7"	11,1"
“Janub”	DCH	288° 37'	29,2"	29,8"
	DO‘	108° 37'	34,7"	35,5"
“Amur”	DCH	0° 00'	41,1"	41,8"
	DO‘	180° 00'	44,8"	45,3"

2-rasm

1-jadvalga asosan har bir talaba o’z variant bo’yicha kuyidagi 2-jurnalni triangulyasiya punktida doiraviy qabullar usulida gorizontal burchaklarni o‘lchash jurnalida hisoblash ishlarini bajarishi kerak.
2-jurnal

Teodolit: T2 Punkt: Mashinasozlar Sana:02.02.21 Vaqt:9:00 Tasvir:

Qabul: 1 t=+8C Ob-havo: ochiq Ko‘rinish: yaxshi

Yo‘nalish	Doira holati	Limbdan sanoqlar	Mikrometrdan sanoqlar						Nolga keltirilgan yo‘nalishlar
1	2	3	4	5	6	7	8		9
Amur	DCH	0° 00'	40,2"	40,4"
	DO‘	180° 00'	45,3"	45,1"
Daryo	DCH
	DO‘
Zenit	DCH
	DO‘
Janub	DCH
	DO‘
Amur	DCH	0° 00'	41,1"	41,8"
	DO‘	180° 00'	44,8"	45,3"

Mavzu: Geodezik to`rtburchakni sodda usulda tenglashtirish va punktlar koordinatalarini hisoblash (4-soat)