«Geodeziya» fanidan Amaliy ish uchun ko’rsatma “nivelir to’rini Ekvivalent usulida tenglashtirish

Berilgan marka va reperlar №	O’lchangan nisbiy balandlik	Yo’l uzunligi (km)	Xisoblangan reper otmetkalari	qoldiq ε, mm
vazn R=	Rε,	Oxirgi otmetkalar	Tuzatma W mm	RW^2
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
				Rp12				160,7482
1 2	43 52	-0,681 +3,010	1,4 4,3	160, 750 160, 742	8 0	2,86 0,93	22,8 0		-1,8 +6,2	9,4 35,7
1,2 3 5 7	52 143	-4,621 +0,644 +3,153	1.05 6,3 1,4 2,2	160,7480 160,7496 Rp14 158,376 158,368	8 0	3,79 0,64 2,86 1,82	22,8 22,8 0	158,3731	+0,2 +1,4 -2,9 +5,1	1,2 24,1 47,4
5,7 6 1,2+3 5,7+6 4	52	-2,245 -1,061	0.85 2,5 7.35 2.90 5,5	158,3729 158,3736 Rp 13 156,1270 156,1279 156,131	0 0,9 4,0	4,68 1,60 0,54 1,19 0,73	22,8 0 1,1 2,9	156,1286	+0,2 +0,5 +1,6 +0,7 -2,4	0,4 4,2
				156,1286		2,46	4,0			122,4

Dastlab jadvalni 1.2.3.4-grafalariga 1 -chizmadagi sxemadan 12 –Rp ni balandligini hisoblash uchun zarur bo’lgan boshlang’ich ma’lumotlar olib yoziladi.

Mavjud yo’l vaznlarini hisoblash uchun (2) formulasidan foydalaniladi.Bunda S hisoblashda vaznlar qiymati katta bo’lmagan kattalikda ifodalanishi uchun tenglanadigan doimiy son bo’lib, u quyidagi formula orqali hisoblanadi

S= (3)

Bunda L_min va L_{max –} to’rdagi yo’llarni minimal va maksimal uzunlik qiymatlari Bizning misolda

S= =3.8 ≈ 4

demak

topilgan qiymatlarni jadvalni 7-grafasiga yozamiz.12-reperning taqribiy otmetkasini 1 va 2 yo’llar bo’yicha aniqlash mumkin.ya’ni

H₁₂=H_uzm+h₁=161.431+(-0.681)=160.750

H₁₂=H_uzm+h₂=157,732+3,010=160,742

tugun nuqtadagi 12-reper otmetkasini xaqiqiy qiymatini aniqlash maqsadida ishtirokchi yo’l vaznlarini e’tiborga olamiz va quyidagi formula orqali hisob bajaramiz.

H¹=H₀+ , (4)

bunda H₀-aniqlanayotgan reperning taqribiy otmetkasi qiymati bo’lib, u E va G yo’llar bo’yicha aniqlangan otmetkalarni eng kichigiga tengdir, bizning misolimizda H₀=160.742 ga tengdir.

ε-xar bir ishtirokchi yo’l bo’yicha aniqlangan otmetkalar va taqribiy otmetka kattaliklari orasidagi farq bo’lib, u quyidagi formula bilan hisoblanadi.

ε_i=H₀-H_i (5)

Bizning misolimizda ε₁=160.742-160.750=0.008

ε₂=160.742-160.750=0

=2.86+0.93=3.79

[p]-yo’lllar bo’yicha o’lchangan nisbiy balandliklar vaznlarni yig’indisi;

4 -formulani o’ng qismidagi taqribiy otmetka metr kattalikda, so’nggi qisman mm kattaligida boriladi.12-reperning otmetkasini hisoblasak bo’ladi

H₁₂=H₀+ =160,742+ =160,748₀

Shundan so’ng ekvivalent yo’l uzunligini hisoblaymiz.

Ekvivalent yo’l uzunligi (6) formula bilan aniqlanadi.

L_1.2........,i= (6)

bunda C-(3) formula orqali aniqlangan doimiy qiymat,

R_1,2,.......,i=P_1,2+_...........P_i- Ekvivalent yo’l vazni;

P₁P_2,.P_i. ekvivalent yo’lni tashkil etgan mavjud yo’l vaznlari.

Jadvalni 4-grafasiga 1.2 ekvivalent yo’l uzunligi L_1.2 (6)-formula bilan xisoblab yozamiz.

L_1,2= = =1.05 km

Jadvalni quyi qatoriga yolg’iz 3-yo’l bo’yicha nisbiy balandligi, yo’l uzunligi va yo’l vazni ko’chirib yoziladi.

Shundan so’ng 14-reperga o’tamiz. Ularning balandligini uzunligi 0.86 km bo’lgan, 4.68 vaznli 5.7 ekvivalent yo’li orqali aniqlaymiz.5.7 ekvivalent yo’liga tegishli barcha qiymatlar 5.7 qatorni mos grafalariga yozib chiqiladi.Undan keyingi qatorga 6 yo’lga tegishli nisbiy balandlik, yo’l uzunligi va yo’l vaznini qiymatlari yozib chiqiladi.

Hisoblab topilgan 12 va 14 reper otmetkalarini qiymati yakuniy bo’lmasdan taqribiy xisoblari bo’yicha sabab ularni xar birini hisoblashda to’rdagi yettita yo’lda faqat ikkita yo’l ishtirok etganidir.

Shundan so’ng 13-reper otmetkasini aniqlashga o’tamiz. Ushbu balandlik (1.2+3); (5.7+6) va 4 yo’llari orqali o’rtacha vaznlik balandlik tarzida hisoblanadi. 13-reper otmetkasini murakkab (1.2+3) ekvivalent yo’li orqali aniqlash uchun 12-reperni boshlang’ich taqribiy otmetkasiga ushbu reperlarni bog’lab turuvchi 3- yo’l nisbiy balandligini qo’shish kerak

H^!₁₃=Hʹ₁₂+h₃=160.748₀+(-4.621)=156.127₀ m

Murakkab yo’l (1,2+3) uzunligini uni tashkil etuvchi yo’llar uzunliklarini yig’indisi tarzida aniqlash mumkin.

L_1.2+3=L_1.2+3=1.05+6.3=7.35 km

Ushbu yo’l vazni esa quyidagiga teng bo’ladi:

P_1.2+3= = =0.54

Shu yo’sinda 13- reper otmetkasini murakkab (5.7+6) ekvivalent yo’li orqali aniqlash mumkin.

= +h₆= 158.372₉+(-2,245)=156.127₉

L_5.7+6=L_5.7+L₆=0.86+2.5=3.36 km

P_5,7+6= = =1.19

13-reperning otmetkasini (4) -formula yordamida hisoblasak

=H₀+ =156.127₀+ =156.127₀+1.3₌ 156.128₆

Ushbu otmetka yakuniy va ishonchli hisoblanadi, bunga sabab uni hisoblashda to’rdagi barcha yettita yo’l ishtirok etdi.

So’ngra to’rdagi 12 va 14 reperlarni ishonchli otmetka qiymatlarini topishga o’tamiz. Buning uchun to’rdagi barcha ishtirokchi yettita yo’lga extimoliy tuzatmalar quyidagi formula orqali aniqlanadi:

V_i=H_i- (7)

Dastlab 13 reperga keluvchi yo’llar uchun tuzatmalar hisoblanadi:

V_1.2+3=156.128₆ m-156.127₀m= +1.6 mm

V_5.7+6=156.128₆m-156.127₉m=+0.7 mm

V₄= 156,128₆m-156,131 m=-2,4 mm

Murakkab yo’llar bo’yicha topilgan tuzatmalar, uni tashkil etuvchi yo’l uzunliklariga proporsional tarzida tarqatiladi. Masalan (1.2+3) yo’li 1.2 va 3 yo’llardan tashkil topgani uchun

V_1.2= = =+0.2 mm

V₃= = =+1.4 mm

Topilgan tuzatma qiymatlarini quyidagi tenglik orqali nazorat qilish mumkin:

V_1.2+3= V_1.2+ V₃=(+0.2)+(+1.4)= +1.6 mm

Hisoblab topilgan tuzatma qiymatlari jadvalni 10-grafasiga mos tarzda yoziladi. 12- reper otmetkasining yakuniy ishonchli qiymati uning taqribiy balandlik qiymatiga 1.2 ekvivalent yo’l tuzatmasini kiritish orqali aniqlanadi.

H₁₂= +V_1.2=160.748₀m+0.2 mm = 160.748₂ m

Ushbu qiymatlar jadvalning 9- grafasiga yoziladi 1 va 2 yo’llar uchun tuzatmalarni 12- reper otmetkasini ishonchli qiymatidan ushbu yo’llar bo’yicha aniqlangan ehtimoliy otmetkalarni ayirish orqali olish mumkin. Masalan:

V₁=160.748₂ m -160.750 m =-1,8 mm.

V₂₌ 160,748₂ m -160,748 m = +6,2 mm.

Shu tarzda V_5,7 va V₃tuzatmalarini 14-reper otmetkasini ishonchli qiymatini va 5- yo’l, 7-yo’l extimoliy tuzatmalarini hisoblab chiqiladi.

Tenglashtirilgan to’rda yakuniy nazorat bo’lib oldinda belgilangan poligonlar bo’yicha hisoblangan tuzatmalarni tekshirish hisoblanadi. Har bir poligon bo’yicha quyidagi tenglik bajarilishi kerak:

∑V= -f_h (8)

Hisoblangan ∑V qiymatlarini 2- jadvalni oxirgi 7- grafasiga yoziladi.