Материалы конференции «Современные проблемы генетики, геномики и биотехнологии», 18 мая 2016г.
35
Геномда қачон ва қайси генлар экспрессияланиши (“ўчирилиши” ёки
“ёқилиши”) эпигеном томонидан бошқарилади.
Эпигенетика янги фан йўналишларидан бири бўлиб, ҳозирги шиддатли
глобаллашув даврида асосан тиббиёт, молекуляр генетика, қишлоқ хўжалиги
каби йўналишларда кўплаб долзарб илмий-изланишлар амалга оширилаётган
энг “қайноқ” соҳа ҳисобланади.
Ж. Эккер [1] бошчилигидаги олимлар гуруҳи бутун дунё бўйлаб
арабидопсис ўсимлигини эпигенетик жиҳатдан тадқиқ қилиб, барча
ўсимликлар турли иқлим минтақалари ва шароитларига узоқ
йиллар
давомида адаптация қилганини ва уларнинг фенотиплари турлича бўлсада,
бироқ улар ягона ДНК кетма-кетлигига эга эканлигини маълум қилишган.
Олимлар О. Бигрин ва М. Пемпбрей [2] атроф-муҳитда рўй берадиган
ўзгаришлар (ноқулай табиий шароитлар, очарчилик, турли касалликлар)
таъсирида одам геномида “ўчиш” ва “ёқилиши” ҳодисаси содир бўлишини ва
бунинг таъсири кейинги узоқ авлодларда ҳам
такрорланиши мумкинлигини
ёритиб беришган. Уларнинг кузатув ва тажрибалари эпигенетика соҳасининг
ривожланишига асос бўлиб хизмат қилди.
Эпигенетик механизмларга (сигналлар) қуйидагилар киради: ДНК
метилланиши, гистон модификацияси ва генларнинг кичик РНК лар (miRNA,
siRNA) томонидан “ўчирилиши” ва “ёқилиши”, яъни бирон геннинг
функциясини тўхтатиши ёки қайта ишга тушириши мумкин.
Эпигенетик тадқиқотлар олиб бориш,
яъни организмнинг ДНК
метилланиши даражасини аниқлаш учун масс спектрометрия, суюқлик
хромотографияси ва бисульфит реакцияси каби бир қанча усуллар мавжуд.
Геномика ва биоинформатика марказида ғўза эпигенетикаси бўйича
қатор тадқиқотлар олиб борилмоқда. Ўсимликда ДНК метилланиши
даражасини аниқлаш учун тажрибаларимизда махсус реагентлар тўплами,
специфик тузилган праймерлар ва бисульфит
реакцияси усулидан
фойдаландик. Тажриба ва назорат ғўза намуналаридан ДНК ажратилди,
махсус бисульфит реакциясидан сўнг ПЗР (полимераза занжир реакцияси)
Материалы конференции «Современные проблемы генетики, геномики и биотехнологии», 18 мая 2016г.
36
амалга оширилди. Кейинги босқичларда ДНК ПЗР маҳсулотлари клонланди
ва ДНК кетма-кетликлари секвенс (ўқилди) қилинди. Ҳозирда олинган ДНК
секвенс натижалари махсус эпигенетика дастурлари ёрдамида таҳлил
қилинмоқда. Тадқиқотларимиздан мақсад, танланган ғўза навларининг ген
экспрессиясига эпигенетик сигналларнинг таъсири ва унинг оқибатларини
ўрганиш ҳисобланади.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1.
Robert J. Schmitz, Matthew D. Schultz, Mark A. Urich, Joseph R. Nery,
Mattia Pelizzola,
Ondrej Libiger, Andrew Alix, Richard B. McCosh, Huaming
Chen, Nicholas J. Schork, Joseph R. Ecker. Patterns
of population epigenomic
diversity. Nature 2013, doi:10.1038/nature11968.
2.
Kaati, G., Bygren, L.O., Pembrey, M., and Sjostrom, J. Transgenerational
response to nutrition, early life circumstances and longevity. European Journal of
Human Genetics 2007, 15: 784-790.
Do'stlaringiz bilan baham: