ТАБИИЙ ЎСИМЛИК ТУРЛАРИНИНГ ГЕНЕТИК ХИЛМА-
ХИЛЛИГНИ ЎРГАНИШДА ДНК БАРКОД УСУЛИНИ ҚЎЛЛАШ
Шеримбетов С.Г., Давлетчурин Д.Х., Мухамедов Р.С.
Ўз Р ФА Биоорганик кимё институти
100125, Тошкент ш., Мирзо Улуғбек тумани, Мирзо Улуғбек кўчаси, 83-уй
sanjarbeksherimbetov@gmail.com
ДНК баркод (DNA barcoding) – турли таксономик бирликларга мансуб
ўсимлик турларини аниқлашда қўлланиладиган усул бўлиб, ўсимлик
ДНКнинг бир ёки бир қанча фрагментларини генетик таърифлаш имконини
беради. Бу усул The Consortium for the Barcode of Life (CBOL) Plant Working
Group (2009) томонидан ёпиқ уруғли ўсимликлар бўлимига (
Angyospermae
)
мансуб полиморф турларни аниқлашдаги сўнгги молекуляр-генетик ёндошув
сифатида тавсия қилинган.
Ўсимликлар геномидаги баъзи ўзига хос таксономик хусусиятлари
matK
ва
rbcL
генларига специфик бўлган праймерлари ёрдамида уларнинг
ўхшашлик ва фарқлари аниқланади.
Айниқса, ўсимлик хлоропласт генлар баркодида
matK
муҳим универсал
номзод ген ҳисобланиб (тахминан 1570 жуфт нуклеотид), молекуляр
систематик олимлар томонидан 47 оилага мансуб 58 турдаги (бир ва икки
паллали) ўсимликларда тахминан 600-800 жуфт нуклеотиддан иборат
қисмида ҳар бир тур учун хос специфик нуклеотидлар кетма-кетлиги (SNP)
жойлашганлиги аниқланган (Jing, Jian-Hua, Shi-Liang, 2011).
Лаборатория шароитида Орол денгизининг суви қуриган тубида ўсувчи
Atriplex pratovii
Sukh. (
Chenopodiaceae
) ўсимлигидан CTAB усули ёрдамида
умумий ДНК ажратилди (Doyle, Doyle, 1987).
Полимераза занжир реакциясини (ПЗР) амалга оширишда 2 жуфт
rbcL
генининг праймерлари:
rbcLa
-F (5
՛
-ATG TCA CCA CAA ACA GAG ACT
AAA GC-3
՛
) ва
rbcLa
-R (5
՛
-GTA AAA TCA AGT CCA CCR CG-3
՛
);
rbcLa
-F
(5
՛
-ATG TCA CCA CAA ACA GAG ACT AAA GC-3
՛
) ва
rbcLajf
634-R (5
՛
-GAA
ACG GTC TCT CCA ACG CAT-3
՛
) ҳамда 2 жуфт
matK
генининг праймери эса
Материалы конференции «Современные проблемы генетики, геномики и биотехнологии», 18 мая 2016г.
60
икки хил танлаш усулида синаб кўрилди: биринчи танлашда
matK
-
xf
-F (5
՛
-
TAA TTT ACG ATC AAT TCA TTC-3
՛
) ва
matK
-
MALP
-R (5
՛
-ACA AGA AAG
TCG AAG TAT-3
՛
); иккинчи танлашда
matK
-
1RKIM
-F (5
՛
-ACC CAG TCC
ATC TGG AAA TCT TGG TTC-3
՛
) ва
matK
-
3FKIM
-R (5
՛
-CGT ACA GTA CTT
TTG TGT TTA CGA G-3
՛
) праймерларидан фойдаланилди. ПЗРни амалга
оширишда қуйидаги реагентлар аралашмаси ишлатилди: 5хHF буфер
(MgCl
2
), DMSO, 10 mM dNTP, 10 µM праймерлар, ddH
2
O ва Phusion High
Fidelity Fisher Scientific.
Тадқиқотлар натижасида,
Atriplex pratovii
тури мисолида
matK
ва
rbcL
генлари учун ПЗР CBOL томонидан тавсия этилган дастурдан фойдаланилди:
бошланғич денатурация босқичи
98°С 45 секунд 1 цикл; денатурация 98°С 30
секунд, отжиг 55°С 30 секунд ва элонгация 72°С 40 секунд давомида
босқичлар кетма-кет 40 циклда такрорланади. Якуний элонгация босқичи
72°С 10 дақиқа давом эттирилди. ПЗР махсулот этидиум бромидли 3 %
агароза гелида 500 ва 1000 жуфт нуклеотидли ДНК маркерлари ёрдамида
текширилди.
Тадқиқотлар давомида
Atriplex pratovii
ўсимлигининг юқорида келтирилган
праймерлар ёрдамида
matK
ва
rbcL
генлари амплификацияланди. Натижада
қуйидаги тахминий узунликдаги ПЗР махсулоти борлиги аниқланилди:
rbcLa
-F ва
rbcLa
-R – 600 жуфт нуклеотид;
rbcLa
-F ва
rbcLajf
634-R – 650 жуфт нуклеотид;
matK
-
1RKIM
-F
ва
matK
-
3FKIM
-R
– 900 жуфт нуклеотид.
matK
гени
амплификациясининг биринчи танлашда ишлатилган
matK
-
xf
-F ва
matK
-
MALP
-R
праймерлар намунасида ПЗР махсулот олинмади. Келажакда, мазкур ўсимлик ва
шу туркумга кирувчи бошқа турларини молекуляр-генетик тавсифлашда ушбу
праймерлардан фойдаланиш тавсия қилинмайди.
Ҳозирги пайтда юқоридаги келтирилган праймерлардан фойдаланилган ҳолда
Ўзбекистон чўл ўсимлик турларининг таксономик ўзига хос хусусиятлари Орол
денгизининг суви қуриган тубида тарқалган шўрга ва қурғоқчиликка чидамли
истиқболли ўсимлик турлари мисоли ўрганилмоқда.
Материалы конференции «Современные проблемы генетики, геномики и биотехнологии», 18 мая 2016г.
61
Do'stlaringiz bilan baham: |