Gen faoliyatining boshqarilishi

Gen faoliyatining boshqarilishi 1. Genetika va uning tuzilishi. 2. Genlar va ularning strukturasi. 3. Genlarning o‘zaro ta'siri. 4. Genlar faoliyati.

Qodiraliyeva Shahlo

19 62 A

Genetika

Genetika — biologiya fanining bir tarmog‘i bo‘lib, barcha tirik organizmlarning irsiyat va o‘zgaruvchanlik qonuniyatlarini o‘rganadi. Irsiyat deganda, organizmlarning shunday xususiyati tushuniladiki, ular turga xos bo‘lgan o‘z belgisi va xususiyatlarini bir qancha avlodlarda takrorlaydilar, ya'ni irsiyat — turga xos bo‘lgan belgi va xususiyatlarning irsiy axborotini o‘zgarmagan holda keyingi avlodga o‘tkazishi tushuniladi. O‘zgaruvchanlik — unga qarama-qarshi bo‘lgan xususiyat. O‘zgaruvchanlik asosida avlodlarda yangi belgilar hosil bo‘ladi. Irsiy axborot ham o‘zgaradi va keyingi avlodlarga o‘zgargan holda o‘tib boradi.

Genetikaning fan shaklida paydo bo‘lishida

G. Mendelning xizmati

juda katta. U o‘simliklarni chatishtirish tajribalariga asoslanib, irsiyat tamoyillarini kashf etdi.

DNK — dezoksiribonuklein kislota. DNK molekulasi tarkibiga uglevodlardan dezoksiriboza kirganligi sababli, shunday nomlanadi.

DNK molekulasining bir zanjiri ikkinchisining atrofida spiralga o‘xshab buralgan ikkita ip ko‘rinishida bo‘ladi. Ana shunday qo‘sha- loq DNK spiralining kengligi katta emas, 2 nm atrofida bo‘ladi. Uning uzunligi esa, bir necha o‘n ming marta katta bo‘lib, bir necha yuz nanometrga yetishi mumkin. Holbuki, eng yirik oqsil molekulalari yoyilgan holatda uzunligi ko‘pi bilan 100—200 nm.ga boradi. Demak, DNK molekulasining bor bo‘yicha necha ming- lab oqsil molekulalari ketma-ket joylashgan bo‘lishi mumkin

Genlar va ularning strukturasi

Yuqori darajadagi organizmlarni tekshirish natijasida genlar o‘ziga xos tarzda tuzilgan va o‘z-o‘zidan ikkiga bo‘linish yo‘li bilan ko‘payadigan barqaror molekuladir, degan tushuncha qabul qilingan. Bunda gen bir qancha xossalarga ega:

• Muayyan fermentativ reaksiyalarni nazorat qilish qobiliyatiga;
• Mutatsiyalanish qobiliyatiga;
• Rekombinatsiyalanish qobiliyatiga ega bo‘lgan bo‘linmas birlik, deb qaraladi. Keyinchalik bakteriofaglar ustida o‘tkazilgan tajribalarga asoslanib, shu uch xossaning hammasi haqiqatda yaxlit birlik bo‘lmish genning xususiyati emasligini va genlar shu xossa- larni yuzaga chiqaradigan bo‘linmas birlik emasligi aniqlandi.