Гейтоногамия

Гейтоногамия

Гейтоногамия автогамия усулида чангланишнинг бир тури бўлиб, кўпчилик ўсимлик гулларида содир бўлади. Гейтоногамия (гр. Geiton – қўшни ва gamos - никоҳланаман деган сўздан олинган) - бир ўсимлик индивидиуми ўртасида бўлади, яъни бир гул чангдонидан чиққан чанг шу ўсимлик индивидиумидаги бошқа гулнинг тумшуқчасига тушади. Гейтоногамия усули билан чангланиш гермофродит ўсимликларда ҳам, бир уйли, айрим жинсли ўсимликларда ҳам содир бўлади. Бу усулда чангланиш шамол ёки ҳашаротлар ёрдамида амалга ошади.

Гейтоногамия

• Бир ўсимлик доирасида гул чанги ҳашарот ёки шамол воситасида бир гулдан иккинчи гулга ўтиши орқали гейтоногамия усулида чангланиш амалга ошади. Бундай чангланиш сабзи тўпгулларида содир бўлади. Сабзи тўпгулларининг гуллаш даврида пашшалар гуллар устида юришади ва бир гулнинг чангдонидан тукларига ёпиштириб олган гул чангини иккинчи гулнинг тумшуқчасига туширади.

Гейтоногамия

• Бу усулда сабзидан ташқари нўхат, гунафша, буғдой, помидор, арпа, фасол ва бошқа ўсимликлар ҳам чангланади.

Гейтоногамия

• Гейтоногамия ҳар хил йўллар билан амалга ошиши мумкин. Масалан, тўпгулнинг юқори қисмида жойлашган гулларнинг чанглари ўзининг оғирлиги билан шу тўпгулнинг пастки қисмида жойлашган гул уруғчисининг тумшуқчасига тушиши мумкин (эрикадошлар оиласи- Ericaceae). Уларнинг гулларидаги уруғчи тумшуқчаси гуллаш жараёнининг охирига келиб, гулқўрғонидан анча узун бўлади, бундай ҳолларда, албатта, юқоридаги гулларнинг чанглари бемалол унинг тумшуқчаларига тушиши мумкин.

Гейтоногамия

• Гейтоногамия шамол ёки ҳайвонлар ёрдамида амалга ошиши мумкин
• (аксарият ҳолларда ҳашаротлар ва қушлар). Гейтоногамия баъзан бир-бирига яқин жойлашган гулларда ҳам амалга ошиши мумкин. Яқин жойлашган қўшни гулларнинг устунчалари ва чангчи иплари ўсиб, узунлашади ва уларда бир-бирига тегиш имкониятлари юқори бўлиб қолади.
• Гейтоногамия ўсимликларда асосан гуллаш жараёнининг охирига келиб, четдан чангланишнинг имконияти бўлмай қолган вақтлардагина амалга ошади.