Гейтоногамия

Гейтоногамия

• Шимолий Вьетнам ўрмонларида ўсувчи Asparagaceae) оиласига мансуб аспидистра (Aspidistra xuansonensis) ўсимлигининг бўйи 4-5 см гача боради ва ер бағирлаб ўсганлиги exey кўзга унча ташланмайди. Ўсимлик кўпинча тўкилган барг қатламлари остида қолиб кетади. Узоқ вақтлар ушбу ўсимлик гуллари қандай чангланиши номаълум бўлиб келди. Уни чумолилар чанглантиради деган фикрлар бор эди, лекин буни ҳеч ким кузатмаганди.

Гейтоногамия

• Ниҳоят, 2013 йилга келиб, рус олими Николай Вислобоков бу масалани ҳал қилди. Аниқланишича, ушбу ўсимликлар гулига ҳақиқатдан ҳам чумолилар ташриф буюришган, лекин уларнинг силлиқ танасида гул чанглари топилмаган. Кейинчалик гулларга галлица пашшасининг урғочилари (Cecidomyidae) ташрифи кузатилган. Майда урғочи пашшалар ўз уруғларини гулнинг ичига қўяди (20 донагача, умуман бу пашшаларнинг жами 200 донагача тухум қўйиши аниқланган) ва шу тариқа бир гулдан иккинчи гулга ўтиб, гулларни гейтоногамия усулида чанглантиради. Личинкалар гулдаги чанглар билан озиқланади. Чумолилар эса галлица пашшасининг личинкалари учунгина гулга ташриф буюришган.

Гейтоногамия

• Санкт-Петербург шаҳридаги ботаника боғида етиштирилган Беҳи - Cydonia oblonga Mill. (раънодошлар – Rosaceae оиласи) ўсимлигининг гулларида ҳам гейтоногамия усулида чангланиш мавжудлиги аниқланган. Гейтоногамиядан кейин 3 ҳафта ўтгач, тугунчаларда 11.3 % уруғ ҳосил бўла бошлаган (Фирсова ва бошқ., 2017).

Гейтоногамия

• Генетик жиҳатдан гейтоногамия автогамия билан бир хилдир, чунки ҳар иккала усулда ҳам чангланиш бир хил генотип ичида амалга ошади. Гейтоногамия усулида ҳам ўзидан чангланиш гуллардаги дихогамия, геркогамия ва ўз чангини қабул қилолмаслик (автостериллик) механизмларининг бузилиши ҳисобига содир бўлади. Четдан чангланиш амалга ошмай қолган вақтда S-генлар, яъни ўз чангини қабул қилолмаслик (автостериллик) хусусиятлари бостирилади.
• Гейтоногамия ўзидан чангланиш усулининг бир кўриниши бўлиб, кўп йиллик ўсимликларга қараганда бир йиллик ўсимликларда кўпроқ учрайди.