G’aznachilik tizimini takomillashtirishning xorij tajribasi va O’zbekiston Respublikasida qo’llash imkoniyati

                                           

5

 www.nauka-shop.com veb. internet sayti ma’lumotlari asosida talaba tomonidan shakllantirildi.

 

Moliya 

bo’limi 

Huquqiy 

bo’lim

 

G’aznachilik                       

bo’limi

 

Budjetni ijrosi     

bo’limi

 

---

13 

 

yig’ilgan  tushumlarning  hisobini  yuritish  amalga  oshiriladi. 

Mazkur  axborot  tizim  orqali  G’aznachilik  Departamenti  bilan 

Moliyaviy 

departament 

bo’limlari 

bilan 

mustahkam 

aloqa 

o’rnatilgan  hamda  bundan  tashqari  tarmoq  departamentlari  bilan 

aloqa bog’langan. Mamlakatda bunday tizimning mavjudligi har doim 

davlatning  moliyaviy  resurslari  to’g’risidagi  tezkor  umumiy 

axborotlarni olish imkonini beradi. 

Jahon  tajribasi  shuni  ko’rsatadiki  davlat  moliyasini  boshqarish    iqtisodiyoti 

rivojlangan  mamlakatlarda  G’aznachilik  yoki  bir  nechta  davlat  organlari  orqali 

amalga oshiriladi. 

  G’aznachilik   davlatning  moliyaviy  resurslarini  boshqarishning  yangi  usuli 

bo’lib, davlat budjetning barcha daromadlarini jamlash va taqsimlashdagi yangicha 

tamoyil  va  mexanizmlarni  amalda  qo’llashdir.  Qolaversa,  bu  budjetning  har  bir 

so’mini  oqilona  ishlatishni  ta’minlovchi  mexanizmdir.  Markaziy  va  mahalliy 

boshqaruv  organlarining  budjet  mablag’laridan  oqilona  foydalanish,  budjet 

intizomiga  rioya  qilish,  dastlabki  va  joriy  nazoratga  urg’u  berish,  budjet 

muassasalarining  debitorlik  va  kreditorlik  qarzdorligiga  yo’l  qo’ymaslik  bu 

g’aznachilik tizimining samarasi hisoblanadi. 

Ya’ni bu tizim quyidagi afzalliklarni yaratadi: 

-

 

imzolangan  shartnomalar  ro’yxatiga  ko’ra  xarajatlar  summasi  va  to’lov  ijro 

etilishi muddati ko’rsatilgan holat ta’minlanadi; 

-

 

yagona  g’aznachilik  hisobvarag’ida  pul  mablag’i  tushumining  mavjudligi  va 

miqdori real vaqda yaqqol ko’rinadi; 

-

 

tasdiqlangan  xarajatlar  smetasi  bo’yicha  joriy  kunda  to’lanishi  lozim  bo’lgan, 

avans  to’lovlar  va  boshqa  tuzatishlarni  hisobga  olgan  holda  summalar  hisobi 

yaqqollashadi; 

-

 

barcha  hisoblar  amalga  oshirilgandan  so’ng,  oxirgi  to’lovdan  keyingi  qoldiq 

mablag’ miqdori ko’rinadi; 

---

14 

 

-

 

yagona  g’azna  hisobraqamiga  pul  mablag’lari  tushumining  hajmi  tushgan 

zahotiyoq butun tizim qatnashchilariga aniq va ravshan ma’lum bo’ladi. 

Xalqaro  Valyuta  Fondi  ekspertlari  Barri  Potter  va  Jek  Daymontning  e’tirof 

etishicha,  “Iqtisodiy  hamkorlik  va  tarraqiyot  tashkiloti  tarkibidagi  ko’pchilik 

mamlakatlar  davlat  moliyasini  boshqarishda  g’aznachilik  tizimiga  suyanishadi  va 

bunda  g’aznachilik  tizimining  Moliya  vaziri  tomonidan  boshqarilishi  davlat 

mablag’larini  ishlatilish  samaradorliligini  va  ularning  o’z  vaqtida  va  maqsadli 

ishlatilishi ustidan nazorat etish sifatini ham sezilarli darajada oshiradi.”

6

  

Byudjetning  G’azna  ijrosi  modelini  quyidagi  asosiy  yo’nalishlarga  qarab 

bo’lishimiz mumkin:  

1. G’aznachilikning roli barcha davlatlarda turlicha bo’lishi mumkin:  

a) Passiv, budjet tashkilotlariga mablag’ ajratish bilan cheklanadi; 

b) Aktiv, yudjet mablag’larini ajratish bilan bir qatorda yuridik majburiyatlar 

va ba’zi to’lov turlariga cheklovlar o’rnatadi; 

v)  Giperaktiv,  oldindan  belgilangan  kriteriylar  asosida  ba’zi  xarajat 

operatsiyalarini o’tkazishga ruxsat berishi yoki ta’qiqlashi mumkin;  

2. Byudjetning G’azna ijrosi (BG’I) asosiy instrumentlari: 

a) Byudjet majburiyatlari limitlari; 

b) Byudjetva moliyaviy limitlar;  

v) Byudjet assignovaniyalari va boshqalar.  

3.G’aznachilikning  asosiy  funktsiya  bo’yicha.  Bu  budjet  daromadlari  va 

xarajatlari  kassa  ijrosi  bo’lib,  pul  mablag’larini  boshqarish,  yagona  hisob-varaqni 

boshqarish, davlat qarzlarini boshqarish va boshqalar.