G’azal gʻazal (arabcha — ayolni sevish, unga oshiqona munosabatda boʻlish) — Sharq adabiyotida eng keng tarqalgan lirik janrʻʻGʻazal’’ atamasi dastlab VI-VII asrlarda arab sheʼriyatida paydo boʻlgan

BIR G‘AZAL MA’NOSI
Najmiddin KOMILOV


Ashraqat min aksi shamsil-ka’si anvorul-hudo,
«Yor aksin mayda ko‘r» deb, jomdin chiqti sado.

G‘ayr naqshidin ko‘ngul jomida bo‘lsa zangi g‘am,
Yo‘qtur, ey soqiy, mayi vahdat masallik g‘amzudo.

Ey, xush ul maykim, anga zarf o‘lsa bir sing‘an safol,
Jom o‘lur getiynamo, Jamshid, ani ichkan gado.

Jomu may gar buyladur, ul jom uchun qilmoq bo‘lur,
Yuz jahon har dam nisor, ul may uchun ming jon fido.

Dayr aro hush ahli rasvo bo‘lg‘ali, ey mug‘bacha,
Jomi may tutsang meni devonadin qil ibtido.

Toki ul maydin ko‘ngul jomida bo‘lg‘ach jilvagar
Chehrai maqsudi mahv o‘lg‘ay ham ul dam moado.

Vahdate bo‘lg‘ay muyassar may bila jom ichrakim,
Jomu may lafzin degan bir ism ila qilg‘ay ado.

Sen gumon qilg‘andin o‘zga jomu may mavjud erur.
Bilmayin nafy etma bu mayxona ahlin, zohido.

Tashnalab o‘lma, Navoiy, chun azal soqiysidin
«Ishrabu, yo ayyuhal-atshon» kelur har dam nido.



Lug‘at

1. Ashraqat min aksi shamsil-ka’si anvorul-hudo – Quyosh kosasining aksidan hidoyat (yo‘l ko‘rsatuvchi, rahnamolik qiluvchi) nurlar porlab chiqdi.
2. Yor – do‘st, sevgili. Ammo bu yerda Xudovand ma’nosida keltirilgan.
3. Aks – ilohiy nurning tajallisi, jilolanib, porlab ko‘rinishi.
4. May – ichimlik. Orifona ma’noda ilohiy tajalliydan sarxushlik, muhabbat zavqining to‘lib-toshishi.
5. Jom – may ichiladigan idish, kosa. Bu yerda 1) orif inson qalbi va 2) ilohiy tajalliy aks etgan moddiy dunyo, borliq ma’nolarida kelgan.
6. G‘ayr – Alohdan boshqa narsalar, ya’ni dunyo. G‘ayr naqshi – dunyo tashvishlari.
7. Soqiy – 1) yaqin do‘st; 2) ma’shuqa; 3) piri komil; 4) Parvardigor. Bu baytda piri komil ma’nosida keltirilgan.
8. Mayi vahdat – birlik, yagonalik mayi. Orifona ma’noda Xudo diydoriga oshiq insonning qalbida ilohiy nur porlab, uning ruhining Mutlaq ruh bilan qo‘shilishi va shu tufayli oliy ma’naviy lazzat topishi. Ayni paytda ilohiylik va moddiylikning birlashuvi, jamuljam bo‘lishini ham anglatadi.
9. Masallik – kabi, o‘xshagan, bamisoli.
10. G‘amzudo – g‘amni, dunyo tashvishini ketkizadigan.
11. Zarf – idish.
12. Sing‘an safol –safol kosa parchasi, ko‘chma ma’noda siniq ko‘ngil, xoksorlik.
13. Getinamo – olamni ko‘rsatuvchi.
14. Jamshid – qadimgi eron podsholaridan.
15. Nisor – bag‘ishlash, tuhfa qilish.
16. Dayr – zardushtiylar ibodatxonasi, butxona, nasroniy rohiblar yig‘iladigan joy, shuningdek, dunyo ma’nolarida ishlatiladi. Tasavvufda orif insonlar majlisi, piri komil huzuri. Chunonchi, dayr piri shu ma’nodadir.
17. Mug‘bacha – zardushtiy otashparastlar ibodatxonasi (dayr)ning xizmatkori. Tasavvufiy ma’noda pirning so‘zi va nasihatlari, fayzu tarovatini muridlarga yetkazuvchi kishi.
18. Devona – ilohiy jazba tekkan oshiq inson.
19. Ibtido – boshlanish, avval, boshlanadigan joy.
20. Chehrai maqsud – maqsad yuzi. Alloh nurining porlab namoyon bo‘lishi, ilohiy haqiqatning ayonlashuvi.
21. Mahv bo‘lmoq – yo‘qolish, ko‘rinmay qolish, erib, qorishib ketish.
22. Moado – Allohdan o‘zga narsalar, ya’ni moddiy dunyo.
23. Vahdat – birlashish.
24. Lafz – so‘z, ibora.
25. Nafy – tanqid, inkor.
26. Mayxona – komil inson majlisi, oriflar suhbat qiladigan joy.
27. Zohid – umrini taqvo va toat bilan o‘tkazadigan parhezkor odam.
28. Azal soqiysi – Alloh taolo.
29. “Ishrabu yo ayyuhal-atshon” – ichingiz ey tashnalar (Qur’on, Baqara surasi, 60-oyat)
30. Nido – ovoz, sado.