Газ балонли иёдларнинг таъминлаш тизими вазифаси ва конструкцияси. Сиқилган табий газ (стг) ва суюлттирииган нефт гази (СуТГ) да иёдлартаъминлаш схемаси. Газ балонлари, редукторлаии, филтрлари ва клапанлари

Газ балонли ИЁДларнинг таъминлаш тизимиГаз балонли ИЁДларнинг таъминлаш тизими вазифаси ва конструкцияси. Сиқилган табий газ (СТГ) ва суюлттирииган нефт гази (СуТГ) да ИЁДлартаъминлаш схемаси. Газ балонлари, редукторлаии, филтрлари ва клапанлари.

Автомобил двигателларида суюлтирилган ёки сиқилган газсимон ёнилғи ишлатилади. Бензинли двигателни газ билан ишлашга ўтказиш учун мураккаб қайта ускуналаш талаб қилинмайди. Таъминлаш тизими оддийлашади, осонгина мукаммал аралашма ҳосил қили- нади, двигателлар жуда кичик ортиқча ҳаво коеффицийенти билан ишлаши туфайли бу ёнилғи аралашмаси бензинга нисбатан тўлароқ ёнади.

Ундан ташқари, газнинг ҳаво билан аралашмаси ўз таркибига кўра, бир хил бўлганидан двигателнинг яхши ишлашини ва қабул қилувчанлигининг мойиллик даражаси юқорироқ бодишини таъминлайди. (иа/симон ёнилғининг детонацияга турғунлиги бензинникига нисбатан юқори, детаиларнинг коррозион ва механик йейилиш тезлиги анча камаяди, газсимон ёнилғи мойни суюлтирмайди, двига- Иcлнинг тежамкорлиги ортади. Шу афзалликлари туфайли газсимон ёнилғи автомобил двигателлари учун истиқболли ёнилғи деб ҳисобланади ва бундай ёқилғини ишлатиш суюқ ёнилғига бўлган еҳтиёжни анча камайтиради.

Ҳозирги вақтда заводларда газ баллон ускунали автомобиллар ишлаб чиқариш йўлга қўйилган. Шуни таъкидлаб ўтиш лозимки, бунда двигателнинг таъминлаш тизимига газсимон ёнилғи билан бир қаторда, еҳтиёт қисмлар шартини кўзлаб, бензинда ишлатишга моджалланган қўшимча таъминлаш ускунаси ўрнатилиши мақсадга мувофиқ бодади.

Шунингдек, автомобилларни ишлаб чиқариш даврида сиқилган табиий газ (СТГ)да ишлашга мослаштирилган таъминлаш тизими ускуналари ўрнатилади. Лекин сиқилган газ баллонли автомобиллар, суюлтирилган газ баллонли автомобилларга нисбатан қуйидаги камчиликларга ега: сиқилган газнинг иссиқлик чиқариш хусусияти кичикроқ бўлганлиги сабабли, двигателнинг қуwати бироз камаяди, баллонларнинг ҳажми ва вазни катталиги, автомобилнинг фойдали юк кўтариш хусусиятини бироз камайтиради; техник хизмат кўрсатиш ва тузатиш ишларини одказишда ёнғин ҳамда портлаш хавфидан сақланиш учун махсус қилинган хоналарга талаб ортади.
Юқорида баён етилганидек, газ баллонли автомобилларда ишлатила- диган газсимон ёнилғи табиий ёки сунъий ёнувчи газлар бодиб, улар суюлтирилган нефт гази (СНГ), сиқилган табиий газ (СТГ) бодиши мумкин. СНГда ишловчи автомобил двигатcллари кенг тарқалган. Нефт билан бирга чиқувчи газлар, одатда, пропан-бутан аралашмаларидан, яъни уч-тўрттадан углерод атомларига ега бодган углеводороддан ташкил топган. Суюлтирилган нефт гази шу углеводороддан тайёрланади.
Мақбул ҳароратда босими 1,6 МПа (16 кгк/см2)га йетгунча газсимон ҳолдан суюқ ҳолатга одувчи газларга суюлтирилган нефт газлари деб аталади. Демак, бундай газлар ёпиқ идиш ва баллонларда суюқ ҳолатда бодади. СНГлар, одатда, уч хил турда чиқарилади: техник пропан ва бутан ҳамда уларнинг аралашмалари. Биринчисини қишда, иккинчисини ёзда, учинчисини еса йил давомида ишлатиш мумкин. Бу газларнинг иссиқлик бериши ва детонация турғунлиги бир-бирига яқин. СНГнинг ҳиди ҳам, ранги ҳам бодмаганлиги учун уларга кам миқдорда ўткир ҳидли газсимон модда қўшилади. Бу моддалар сизиб чиқиб, кабина ёки кузов учида тўпланган газни сезишга имкон беради.
СНГда ишловчи автомобил сиқилган табиий газ (СТГ)да ишловчи автомобилга нисбатан қуйидаги афзалликларга ега: баллонлар сони кам ва уларнинг умумий вазни кичик бодганлиги сабабли автомобилнинг юк кодариш хусусияти юқори; газ баллонларида босими бирмунча кичик бўлганлиги сабабли, бундай автомобилларни ислилатиш анча хавфсиз; суюлтирилган газдан тайёрланган газ- лиаво аралашмаси ёнганида чиқарадиган иссиқлик даражаси юқори бўлганлиги туфайли, двигателнинг қуwати ортади; маълум бир ҳажмга cга боМган идишда бу газларнинг кўпроқ миқдорда жамғарилиши мумкинлигини автомобилнинг юриш йўлини; бу газни узоқ масофага ёпиқ идишларда бемалол елтиш ва автомобил баллонларини ёнилғи •.лансияларида тўлдириш қулай, лекин СНГларнинг солиштирма оғирлиги ҳавоникига қараганда юқори бўлганлиги боис баллондан ёки газ ускуналаридан сизиб чиққан ёнилғи автомобилнинг ёпиқ пастки тармоқларида тўпланиб, портлашга ёки ёнғин чиқишига сабаб боМиши мумкин.
Шунинг учун жами туташувчи газ ускуналарининг бирикма- ларини ва газ баллонларни зич тутиш лозим ҳамда уларни муҳим лавишда назорат қилиб туриш керак. Суюлтирилган газни сақлаш нуиддати ишлаб чиқарилган вақтдан бошлаб уч ойдан ошмаслиги керак. Бу муддат тугагач, газнинг ҳолати стандарт кўрсаткичлар бўйича текширилади, СТГлар сиқилган газ баллонли деб аталувчи \ ук автомобилларида ёнилғи сифатида ишлатилади. СТГ деб, суюқлик ҳолатига ўтиш ҳарорати паст бодган газларга айтилади. Улар мақбул ҳароратда босими сиқилиб, 20 МПа (200 кгк/см2)га йетгунча ҳам Иъа/симон ҳолатни сақлаб туради.
Газ баллонли автомобилларда ишлатиладиган табиий газ, асосан, меландан таркиб топган бўлиб, ёниш натижасида иссиқлик чиқариш қобилияти 8500 ккал/м3. Лекин сиқилган газда ишловчи автомобил илвигателлари унча кенг тарқалмаган, чунки, бир томондан, алмдрларнинг тўлиши камайиши натижасида уларнинг қуwати 10— .ъи) (оизга пасаяди, иккинчи томондан, автомобилнинг юк кўта- нш имконияти бошқа ёнилғи тизимли автомобилларга нисбатан камаяди.
Cлнинончи, юқори босим остида сиқилган газларни сақлаш учун оғир (65—70 кг ли) баллонлар керак бўлади. Автомобилга сигрими 10 м3 дан бўлган бундай баллонлардан олтитаси кетма-кет уланиб нъматилган. Баллонлар махсус газ тўлдириш стансияларида тоза- л.мган ва қуритилган табиий газ билан тоддирилади. Газ билан ишловчи двигатcлларнинг иш сикли бензинли двигателламинг ишлаш услубига ўешаш бўлса-да, асбоб ва ускуналарининг тузилиши билан фарқ қилаили.