Gapning uyushiq va ajratilgan bo'laklari

Yuqoridagi tipda ayrimlikka ega bo’lgan ikkinchi darajali bo’laklar gapning ajratilgan bo’laklari sanaladi.

• Yuqoridagi tipda ayrimlikka ega bo’lgan ikkinchi darajali bo’laklar gapning ajratilgan bo’laklari sanaladi.
• Anglashiladiki, biror bo’lakni ajratish hodisasi mazmun, grammatik (sintaktik) va intonatsion jihatdan o’zgarish hosil qilish bilan bog’langan. Demak, bunday vaqtlarda gapning struk-turasida ham o’zgarish bo’ladi.
• Yana quyidagi misollarni chog’ishtiraylik: Erkin ukam inje-ner bo’ldi.— Erkin, ukam, injener bo’ldi. Birinchi gapda Erkin so’zi ukam so’ziga odatdagi aniqlovchi (keng ma’noda) bo’lib kelgan: q a y s i ukam?— Erkin ukam (So’zlovchining bir necha ukasi bor bo’lib, shulardan Erkin ismli ukasi...). Ikkinchi gapda ukam so’zi maxsus intonatsiya bilan ajratilgan, qo’shimcha ottenkaga ega bo’lgan: Erkin bulagining ma’nosini aniqlab, konkretlashtirib, ta’kidlab, izohlab kelgan. Yana chog’ishtiring: Ukam, Erkin, in-jener bo’ldi

Yuqoridagi chog’ishtirishlardan yana shu narsa ko’rinadiki, bi-,-rinchi holatda (onam, mehribonim...) ajratish ham intonatsiya, ham inversiya yordami bilan, ikkinchi misolda esa faqat into-natsiya vositasi bilan bo’lgan.

• Yuqoridagi chog’ishtirishlardan yana shu narsa ko’rinadiki, bi-,-rinchi holatda (onam, mehribonim...) ajratish ham intonatsiya, ham inversiya yordami bilan, ikkinchi misolda esa faqat into-natsiya vositasi bilan bo’lgan.
• Yuqoridagi misollarga qarab, ikkinchi darajali bo’lak ishti-rok qilgan har qanday konstruktsiyada ikki holat (ajratilgan-lik va ajratilmaganlik) bo’ladi, degan xulosa chiqarish kerak emas: shunday ajratish hollari ham borki, ularni ajratilmagan bo’lak holatiga o’tkazib bo’lmaydi. Masalan: Uni, onangni ham, .xatga solgan ekansan. Demak, aniqlovchi-izohlovchi gapning kishi-lik olmosh bilan ifodalangak bo’lagiga qarashli bo’lsa, u, odat-,da, ajratilgan bo’lak bo’lib keladi.
• Aniqki, ajratish hodisasi tilning eng muhim, zarur vosita-.laridan biridir. Uzbek tilida ajratilgan bo’laklarning taraq-qiyoti rus tilining samarali, progressiv ta’siri bilan organik bog’liq. Milliy tillarning o’sishidagi eng boy manba — «ulug’ va qudratli rus tili» (V. I. Lenin) o’zbek tilinint taraqqiyotida muhim rolь o’ynab kelmoqda. Ajratilgan bo’laklar sohasidagi yangi yutuqlar shu progressiv ta’sirning sintaksisdagi ko’rinish-laridan biridir.