Gap va uning turlari

Gapning maqsadiga ko’ra turlari 

1. 

Darak gap orqali biror narsa haqida ma’lum qilinadi, xabar beriladi, 

uning oxiriga nuqta qo’yiladi: Navoiy ruboiylaridan yodladim. 

 Darak gaplar darak-xabar, orzu-umid, ishonch, ta’kid, g’urur, maslahat, 

tashviq, sevinch, taajjub, gumon, achinish, tashvish, g’azab, norozilik, kinoya kabi 

mazmun turlarini ifodalaydi. 

2. 

So’roq gap orqali so’zlovchi o’zi bayon qilgan fikrga suhbatdoshini 

fikr bildirishga undaydi, tasdiqlash yoki inkor qilishga undaydi: Ibrohimovamisiz? 

Ha. Charchamadingizmi? Yo’q. Yozuvda so’roq gapning oxiriga so’roq belgisi 

qo’yiladi. Bu gaplar ko’proq dialogik nutqda uchraydi. 

So’roq gaplar so’roq olmoshlari, so’roq yuklamalari yoki so’roq ohangi bilan 

hosil bo’ladi:  kim? nima? qanday? qancha? necha? qaysi? (so’roq olmoshlar) –

mi, -chi, -a, -ya (so’roq yuklamalari). Quyidagi misolda so’roq ohangi qatnashgan: 

Soat ikki bo’ldi. Ikki bo’ldi? 

So’roq gaplar ikki guruhga bo’linadi: 1) sof so’roq gaplar javob talab 

qiladigan gaplardir: Siz ertaga kelasizmi? 2) ritorik so’roq gaplar so’roq 

gaplarning javob talab qilmaydigan turi bo’lib, javobi o’z ichida yashiringan 

bo’ladi:  Men uning to’satdan kelib qolishini qanday bilay? Ritorik so’roq gaplar 

yashirin tasdiq, yashirin inkor, taajjub, tashvish, g’amxo’rlik, g’azab, gumon, 

kuchli hayajon ma’nolarini ifodalashi mumkin: Bu Vatanda nimalar yo’q (tasdiq). 

O’zingdan chiqqan baloga, qayga borasan davoga (inkor). Bu nimasi?! (taajjub). 

Meni tashlab ketmaysanmi?! (tashvish). Maqsad nima, maqsad?! (g’azab). 

Paxtalar ham yaxshi ochilmagandir? (gumon). Tokaygacha ezilamiz, ota?! (kuchli 

hayajon).