Gametogenez ovogenez spermatogenez

GAMETOGENEZ OVOGENEZ SPERMATOGENEZ
GAMETOGENEZ (gametalar va… genez) — jinsiy hujayralar — gametalarning rivojlanishi. Hayvonlarda Gametogenez diffuz va lokal boʻladi. Gametalar diffuz Gametogenezda tananing istagan qismida (gʻovaktanlilar, ayrim boʻshliqichlilar, yassi chuvalchanglar), lokal Gametogenezda maxsus jinsiy bezlar — gonadalarda (koʻpchilik hayvonlarda) hosil boʻladi. Umurtqali va koʻpchilik umurtqasiz hayvonlarda gametalar birlamchi jinsiy hujayralar (gonotsitlar)dan vujudga keladi. Gonotsitlar ekto yoki endoderma hisobidan birinchi meyotik boʻlinishdan soʻng yoki embriogenezning dastlabki davrlarida hosil boʻladi. Umurtqali va ayrim umurtqasizlar murtagida sodir boʻladigan ilk Gametogenezda gonotsitlar gonadalar shakllanishi lozim boʻlgan joydan uzoqroqda paydo boʻladi va qon, toʻqima plastlari orqali yoki faol harakatlanib gametalar ixtisoslashgan joyga koʻchib oʻtadi. Gametogenez kechroq roʻy beradigan hayvonlarda (gidralar, lishankalar, qobiklilar) paydo boʻladigan va ular ixtisoslashadigan joy oʻzaro moye keladi. Gonotsitlar jinsiy determinatsiya boʻlganidan soʻng spermatogenez (urugʻ hujayralarning koʻpayib, ixtisoslashuvi) va oogenez (tuxum hujayralarning koʻpayib ixtisoslashuvi) boshlanadi. Sut emizuvchilarda spermatogenezning ayrim bosqichlari va umuman barcha jarayonlari muddati qatʼiy belgilangan boʻlib, ularning tezligi gormonal omillarga bogʻliq boʻlmaydi. Oogenezda esa tuxum hujayralarning yetilishi ancha uzoq davom etadi va gormonlar taʼsirida boʻladi. Gametogenezga ontogenezning ilk bosqichi sifatida qaraladi. Gametogenezning buzilishi urugʻlangan tuxum va boʻlajak organizmning rivojlanishiga katta taʼsir koʻrsatishi mumkin. Gametogenez oʻsimliklarda megasporagenez va mikrosporagenez deb ataladi.
TelegramFacebookTwitterOdnoklassnikiVKEmailРесурс
Shunday qilib, erkak gametogenezidagi mitotik jarayon spermatogoniyaning ko'payishi va saqlanishi uchun juda muhimdir.
Mitoz tufayli yuzaga kelgan spermatogoniyaning bir qismi kattalashib, birlamchi spermatotsitga aylanadi. Har bir birlamchi spermatotsit birinchi meiotik bo'linish orqali xromosoma yukini pasayishiga olib keladi (I mayoz I), natijada ikkita ikkilamchi spermatotsitlar paydo bo'ladi.
Ikkilamchi spermatotsitlar ikkinchi meiotik bo'linishga kirishadi (meyoz II), lekin bunda hech qanday interfeys bo'lmaydi (xromosoma yuki yana bo'linmaydi), natijada hosil bo'lgan hujayralar bir xil xromosoma yukiga ega, ya'ni ular gaploiddir.
Natijada paydo bo'lgan gaploid hujayralar spermatidlar deb ataladi va ularning har birida faqat ona yoki otadan kelib chiqqan xromosomalar yoki har ikkala ota-onaning xromosomalarining turli nisbatdagi aralashmasi bo'lishi mumkin.
Spermatidlar "spermiogenez" deb nomlangan jarayonga kirishadilar, ular turli xil morfologik o'zgarishlarga uchraydi, xromosomalarini kondensatsiyalaydi, flagellumini uzaytiradi, sitoplazmatik tarkibini pasaytiradi va nihoyat, etuk spermatozoidlarga aylanadi (kamolotga etgan bo'lsa ham, ko'p hollarda, avjiga chiqadi, ular ayol jinsiy yo'llarida chiqadi).
Xususiyatlari
Spermatogenez voyaga etgan hayvonning reproduktiv hayoti davomida doimiy ravishda sodir bo'lishiga qaramay, bu jarayon faqat uning genetik ma'lumotlarini naslga etkazadigan hujayralarni ishlab chiqarishni maqsad qiladi, bu faqat mumkin bir xil turdagi ayol bilan jinsiy ko'payish orqali.
Bundan tashqari, bu naslning irsiy o'zgaruvchanligini oshirish uchun bu turdagi erkaklar o'zlaridan avvalgi va o'zlarining genetik ma'lumotlarini urg'ochilar bilan aralashtirishga imkon beradi.
Genetik ma'lumotni aralashtirish qobiliyati turlarga muhim fazilatlarni egallashga yordam beradi, bu esa ular yashaydigan muhitdagi o'zgarishlarni yoki noqulay sharoitlarni engishga yordam beradi.