Gafurov adaxam anvarovich

Pronefroz
—boshlang‗ich bosqich, ya‗ni buyrak paydo bo‗lishidan oldingi 
davr.
pronefros eng oddiyumurtqalilar ekskretor tizimining ontogenetik qoldig‗i 
bo‗lib, mezonefralyo‗llar bilan ulanadigan 6–10 juft kanalchalardan tashkil topadi 
va bu volg‘fyo‗li yoki birlamchi kanal deb ataladi. 
Mezonefroz
— birlamchi buyrak davri. 
Mezonefros oraliq mezoblastik hujayralar 
massasidan rivojlanadi va pronefrotik volg‘f yo‗lida tugallanadigan faoliyat 
ko‗rsatuvchi kalavalar va kanalchalardan iborat bo‗ladi. Mezonefros avval yuqori 
dorsal segmentlar darajasida paydo bo‗ladi, keyin esa tez rivojlanish jarayonida 
uning kaudal (dum tomoni) bo‗limi iii bel segmenti darajasida joylashadi. Bu 
vaqtda mezonefros endi faoliyat ko‗rsatuvchi kalavalar va yig‗uvchi naychalarga 
ega bo‗ladi. Ona qornidagi hayotning 12–14 haftasida uning atrofiyasi boshlanadi. 
Yig‗uvchi naychalarning faqat kichkina qismi ayollarda gartner yo‗li holida, 
erkaklarda esa paraepididimis holida saklanadi. Homilaning ona qornida 
rivojlanishining 4–haftasida pronefros reduktsiyalanadi va faqat birlamchi buyrak 
yo‗li (volg‘f yo‗li) saqlanadi, u kloakaga ochilib, nefrogen xordalar butun uzunligi 
bo‗ylab o‗sishda davom etadi
. Bunda volg‘fova oqmasidan ekskretor kismi 
(siydik yuli, kosacha - jomcha, siydik kanallari) xosil buladi. Ularning ketma-
ketligining buzilishi turli nuksonlarning kelib chikishiga, birinchi urinda 
buyrak polikistozi, mulg‘tikistozi xosil bulishiga olib keladi. Siydik yuli urchishi 
va volfova oqmasi mosligi buzilsa siydik yulining tirkish ektopiyasi xosil buladi.
Metanefroz
—shakllanish davri. Metanefros sekretor va yig‗uvchi tizimlardan 
iborat bo‗ladi. U embrionning kaudal qismida mezonefrosning atrofiya bo‗lish 
davrida nefrogen xordalar (buyrak blastemalari) holida paydo bo‗ladi. Shu bilan 
birga parallel ravishda mezonefral yoki volg‘f yo‗lidan divertikullarning bilateral 
paydo bo‗lishi hisobiga birlamchi yig‗uvchi elementlar hosil bo‗ladi. Siydik 
nayining boshlanishi (metanefrotik divertikul) kranial yo‗nalishda o‗sadi va 
keyinchalik siydik nayi shakllanadi. Metanefrogen blastema bilan o‗ralgan siydik 
nayi o‗zining yuqori uchi bo‗linishi hisobiga jom va kosachalar, keyingi 
bo‗linishlarida esa buyrakning yig‗uvchi naychalari o‗sishining boshlanishiga 
imkon beradi. Buyrakning sekretor tizimi mezonefrogen blastemalardan, 

---

47 
ekskretortizimi esa volg‘f gavdachasining qoldiqlaridan tashkil topgan. 
Keyinchalikkalavalar kapillyarlarining inkapsulyasiyasi ro‗y beradi. Metonefrogen 
blastemalardan buyrakning po‗stloq moddasi hosil bo‗ladi. U piramidalar asosini 
yopib turadi va bo‗lakchali yuzaga ega bo‗ladi. Metonefrogen blastemalar 
buyrakning markaziga miya moddasidagi piramidalar orasiga tarqala borib, 
po‗stlog‗i bertiniev ustunlari (buyrakustunlari)ni hosil qiladi. Ona qornidagi 
rivojlanishning 5–6 haftasida kloaka ventral urogenetal segmentdan boshlang‗ich 
siydik nayi boshlanishini oladi, u keyinchalik siydik nayini hosil qiladi. Volg‘f 
nayi siydik nayi – qovuq segmentiga aylanadi. 6 oylik homilaning buyragi 
bo‗lakchali tuzilishga ega bo‗lib, jom kichkina, ammo buyrak parenximiyasining 
po‗stloq va miya qavati anchagina rivojlangan.siydik naylarining og‗izchalari 
yuqoriga ko‗tarilib, qovuq uchburchagining yon burchagiga ochiladi. Volg‘f nayi 
yana siydik chiqarish kanalining orqa bo‗limini, urug‗ chiquvchi yo‗llar, moyak 
ortiqlari, urug‗ pufakchalarini hosil qiladi.
Buyraklarning chanoqdan bel sohasiga siljishining xususiyatlari bir qancha 
buyrak anomaliyalarining kelib chiqishiga imkon beradi. Buyraklarning o‗ziga xos 
bo‗lgan ko‗tarilishi embrion rivojlanishining 7–8haftalari o‗rtasida sodir bo‗ladi. 
Chanoqning pastida joylashgan buyrak o‗zining jomi bilan oldinga va tashqariga 
buralgandir. Buyrak yuqoriga 
Siljishi jarayonida o‗zining uzunasidagi o‗qi atrofida buraladi, bunda kosacha jom 
tizimining rotatsiyasi vujudga keladi; dastlab kosachalar ichkariga keyin oldinga, 
nihoyat, buyrak o‗zining mehyordagi o‗rniga yetganda 
Tashqariga qaragan bo‗ladi.

---

48