G shaxmurova, I. Azimov, U. Raxmatov

Mustaqil yechish ucbun masala va mashqlar

2. 
   Tana og‘irligi 74 kg bo‘lgan erkak kishining qon tomirlardagi qon miqdorini hisoblang.
   
3. 
   Tana og‘irligi 63 kg bo‘lgan ayol kishining qon tomirlardagi qon miqdorini hisoblang.
   
4. 
   Tana og‘irligi 65 kg bo‘lgan sportchining 1 kg tana massasiga to‘g‘ri keladigan qon miqdorini hisoblang. Qon umumiy tana mas- sasini 7 %ini tashkil etishini hisobga olgan holda masalani ishlang.
   
5. 
   Sportchining umumiy qon miqdori 5 1 ni tashkil etadi. 1 kg tana massasiga 0.65 ml qon to‘g‘ri keladi. Sportchining tana og‘irligini hisoblang.
   
6. 
   Yosh bolaning 1 kg tana og‘irligiga 60 ml qon to‘g‘ri keladi. Agar yosh sportchining tana og‘irligi 28 kg bo‘lsa, uning umumiy qon miqdori qancha bo‘ladi?
   
7. 
   Agar tanadagi qonning miqdori 6.5 1 bo‘lsa gematokrit 47 % ni tashkil etsa qon plazmasining miqdori qancha bo‘ladi?
   
8. 
   Tana og‘irligi 75 kg bo‘lgan erkak kishining plazma miqdo­rini aniqlang. Agar 1 kg tana massasiga 75 ml qon to‘g‘ri kelib, gemotokriti 47 % ga teng bo‘lsa?
   
9. 
   Tana og‘irligi 60 kg bo‘lgan ayol kishining qon tarkibidagi shaklli elementlar miqdorini aniqlang. Agar 1 kg tana og‘irligiga 65 ml qon to‘g‘ri kelib, gemotokriti 42 % teng.
   
10. 
    Qoni tarkibidagi plazma miqdori 750 ml bo‘lgan bolaning tana og‘irligi qancha bo‘lishini hisoblang.
    

11. 
    Tinch holatda sportchi tanasining aylanib chiqadigan qonini miqdori 6.0 1 ni gematokrit 47 % tashkil etadi. Agar gematokrit 50 % ga oshsa, qon plazmasining miqdori qanchaga o‘zgaradi?
    
12. 
    Tana og‘irligi 70 kg bo‘lgan sportchining jismoniy mehnat vaqtida aylanadigan qon miqdori 500 mlga kamaygan. Qondagi gematokrit qanday o‘zgarishga uchraydi?
    
13. 
    Tana yuzasi 1.8 m ¹ sportchining qon tomirlaridagi qon miq- dorini hisoblang.
    
14. 
    Tana yuzasi 1.5 m² sportchi ayolning qon tomirlaridagi qon miqdorini hisoblang.
    
15. 
    Ma’lumki, bir sutkada odamda 25000 mg qon almashinadi. Hisoblab chiqingchi odam organizmida butun umri davomida qancha qon hosil bo‘ladi? (o‘rtacha yosh 70 yil)
    
16. 
    Echkining 1 mm' qonida 10 mln eritrotsitlar bo‘lib uning kattaligi 0.004, odamning 1 mm² qonida 5 mln eritrotsit bor uning kattaligi 0.007, baqaning 1 mm² qonida 400000 eritrotsitlar bo‘lib kattaligi 0.02 teng. Kimning qoni odam, echki yoki baqa-ning qoni bir vaqtning o‘zida ko‘proq kislorodni tashiydi. Nima uchun?
    
17. 
    Katta odamning yuragi bir marta qisqarganda 80 ml qonni qon tomirlarga haydab beradi. Agar o‘smiming yuragi minutiga 78 marta qisqarsa va uning yuragini hajmi 38.5 sm² bo‘lsa, bir sutkada va bir yilda qancha qonni qon tomirlarga haydab berishi mumkin.
    

Jismoniy mashqlar bajarish vaqtida qondagi o‘zgarishlarga oid masalalar yechish
Yugurish davomida plazma miqdorini kamayishi hisobiga gemokonsentratsiya amalga oshadi, bunda shaklli elementlar miqdori o‘zgarmagan holda qoladi. Qon aylanishi esa tezlashadi va qon miqdori ortadi. Bu ma’lumotlarga asoslanib qoiming aylanishidagi qon konsentratsiyasini (QAK) topamiz.
2700 ml. sh. elementlar - 50 % xml. QAK-100%
x = 2700 ml: 100 % : 50 % = 5400 ml. qon Tinch holatdagi qon plazmasini miqdorini topamiz: 6000 ml. - 2700 ml. = 3300 ml.
Yugurgan vaqtdagi qon plazmasini miqdorini topamiz: 5400 ml. - 2700 ml. =2700 ml.
Farq quyidagini tashkil etadi: 3300 ml. - 2700 ml. = 600 ml. Javob: plazma miqdori va QAK(qon aylanish konsentratsityasi) 600 ml ga kamayadi.

2. 
   Musobaqa davomida sportchi jarohat olib 700 ml qon yo‘qotdi. Unga (eritrositsiz) 500 ml fiziologik eritma quyildi. Agar sporchining tana massasi 72 kg bo‘lsa uning gematokriti qanday o‘zgarishga uchragan?
   

Yechilishi:
Sportchi jarohat olguncha bo‘lgan qon aylanish miqdorini topamiz.
QAK = 75 ml/kg • 72 kg. = 5,4 1.
Jarohatdan keyingi QAK topamiz: 5,4 1. - 0,7 1. = 4,7 1. Jarohatdan keyin qonning shaklli elementlar miqdorini topamiz.

7. 
   1. qon - 100% x 1. sh. element - 47%
   

x= 4,7 • 47 % :100 % = 2,209 1. sh. elementlar Fiziologik eritma quyilgandan keyingi QAK = 4,71.+ 0,5 1 = 5,21. Fiziologik eritma quyilgandan keyingi gematokrit miqdorini topamiz:

2. 
   1. qonda - 2, 209 1. sh. elementlar 100%-x%
   

x = 2,209 1 * 100 % : 5,2 1. = 42,5 %
Javob: gematokrit 42,5 % gacha pasaygan.