G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I



Download 6,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/203
Sana19.05.2023
Hajmi6,42 Mb.
#941315
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   203
Bog'liq
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

 
1.1-rasm.1
o
 yoy uzunligini 
aniqlash



R =
360°

∙ S
(1.2) 
formula yordamida hisoblab chiqarsh mumkin, S- meridianining 1
°
yoyi uzunligi 
qiymati. 
Geodeziya 
fani 
qadimgi 
zamondamadaniy mamlakatlardan bo’lgan
Arabiston, Xitoy, Hindiston va O’rta Osiyoda 
matematika, astronomiya fanlari bilan bir 
qatorda 
taraqqiy 
etgan. 
Bu 
sharqiy 
mamlakatlarning 
buyuk 
olimlari 
yerning 
kattaligini aniqlash ustida ko’p ish qilganlar. 
Masalan, IX asrning boshlarida arab halifasi 
ma’lum topshirig’i bilan Mesopotamiya tekisligida yer sharining kattaligini aniqlash 
maqsadida gradus o’lchash ishi olib borilgan. Bu ishga Xalid Abdumalik al 
Merverrudi, Ali ibn al Asturlabi va Ahmad ibn al Buhturiy az Zarra rahbarlik qilgan. 
Shu vaqtda ma’mun halifalikining siyosiy va ilmiy markazi Bog’dod shahri 
observatoriyasida ishlayotgan xorazmlik ulug’ matematik va astronom, hozirgi 
zamon algebrasining asoschisi Muhammad ibn Muso Xorazmiy (VIII asr oxiri IX 
asr boshlari) ham qatnashgan. Olimlar o`lchahs ishlari natijasida yer shari 
meridianining 1
°
yoyi uzunligi 52,27 arab miliga (1 arab mili 1973,2 m) yoki hozirgi 
o’lchov birligida 111,8, km ga teng ekanligini aniqlaganlar. Hozirgi ma’lumotlarga 
ko’ra, meridian 1
°
yoyining o’rtacha uzunligi 111,2 km; demak, yuqorida aytilgan 
gradus o’lchash ishlari o’z davri uchun ancha aniq bajarilgan hisoblanadi. 
Yerning kattaligini aniqlash maqsadida o’tkazilgan gradus o’lchashlarda eng 
qiyin ishlardan biri bir-biridan juda uzoq masofada joylashgan ikki nuqta orasidagi 
masofani o’lchash bo`lganligi sababli olimlar shu davrda yer yuzidagi uzoq 
masofani o’lchamasdan turib,Yer shari kattaligini aniqlash usulini yaratish ustida ish 
olib borishgan. Bu usullardan biri balandligi ma’lum bo’lgan tog’ tepasida turib 
gorizontni pasayish burchagini o’lchash yo’li bilan meridianning 1
°
yoyi uzunligini 
aniqlashdir. Bu usuldan birinchi bo’lib IX asrning oxirlarida astronom Abu Tayib 
Sind Ali va o’zbek olimi Abu Rayhon Beruniy (973-1052 yillar) foydalangan. Yer 
shari kattaligini aniqlashda shu usulni qo’llashgan. Abu Rayhon Beruniy

Download 6,42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   203




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish