G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I



Download 6,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet170/203
Sana19.05.2023
Hajmi6,42 Mb.
#941315
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   203
Bog'liq
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

 
Nazorat savollari: 
1. O’zbekistonda ochiq usulda qaziladigan konlar xaqida ma’lumot bering. 
2. Konlarni ochiq usulda qazishda marksheyderlik ishlari nimadan iborat? 
3. Tayanch tarmoqlarini klassifikatsiyasi 
4. Kare’rlarda tayanch tarmoqlarini barpo qilishni qanday usullari bor? 
5. Balandlik bo‘yicha tayanch tarmoqlarini qanday barpo qilinadi? 
6. Syomka tarmoqlari punktlarini barpo qilishdan maqsad nima? 
7. Syomka tarmoqlari punktlarini barpo qilishni qanday usullari bor? 
8. Syomka asosi punktlarini analitik tarmoq usulida qanday barpo qilinadi? 
9. Syomka asosi punktlarini geodezik kestirmalar usulida qanday barpo 
qilinadi? 
10. Syomka asosi punktlarini qutbiy usulda qanday barpo qilish? 


274 
16-BOB. TOG` JINSLARINI SILJISHI HAQIDA UMUMIY 
MA`LUMOT 
16.1. Kon ishlari ta`sirida yer yuzasi va tog’ jinslarining siljishi
Qazilma boylik konlarini qazish natijasida tog‘ massivida bo‘shliq hosil bo‘lishi 
munosabati bilan tog‘ massivida o‘zgarish sodir bo‘ladi, muvozanat buziladi, foydali 
qazilmadagi tog‘ jinslarida deformatsiya va siljishlar ro‘y beradi[1]. 
Yer yuzasi va tog‘ jinsining siljishi deb, yer osti kon ishlari ta’sirida ularda 
deformatsiya va siljish ro‘y berishiga yoki gidrogeolgik sharoitlarning o‘zgarishiga 
aytiladi. Yer yuzasining siljishi va deformatsiyasi ko‘mir havzalarida joylashgan 
turli inshoatlar va obektlarning deformatsiyasiga olib keladi va ularga noqulaylik 
tug‘diradi. 
Nam tog‘ jinslari, suv havzalari va suv oqimlari ostida kon ishlari olib borish 
oqibatida tog‘ jinslari deformatsiyasi tog‘ massivida suv o‘tkazadigan yoriqlar hosil 
qilib, suvni kon lahimlariga kirishiga, ularni suv ostida qolib ketishiga olib kelishi 
mumkin. Yer osti kon ishlari ta’sirida yer yuzasini cho‘kishi, yerni cho‘kkan qismida 
yog‘in suvlarining yig‘ilishiga olib kelishi mumkin. 
Shunday qilib, tog‘ jinslarini va yer yuzasini silijishini o‘rganishdan asosiy 
maqsad, yer yuzasidagi inshoatlarni, binolarni, kon lahimlarini yer osti kon ishlari 
olib borishning zararli ta’siridan muhofaza qilish usullarini ishlab chiqish 
hisoblanadi.
Siljish jarayenini paydo bo‘lish harakteri bo‘yicha quyidagi ko‘rinishlarda 
bo‘lishi mumkin: yirik darzliklar, varonka sifat, cho‘kma ko‘rinishda, mikro 
darzliklar ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. 
Inshoot va tabiiy obektlarga ta’sir ko‘rsatuvchi havfli asosiy siljish va 
deformatsya ko‘rinishlariga quyidagilar kiradi: cho‘kmalar (yer yuzasining vertikal 
siljishi), qiyaliklar (qo‘shni nuqtalarning vertikal siljishi natijisida hosil bo‘lgan 
farqlik), qiyshayganlik (qiya qo‘shni uchastkalar farqini ular orasidagi masofaga 
nisbati), gorizontal siljishlar (yer yuzasining gorizontal tekislikda siljishi),gorizontal 
deformatsiyalar (qo‘shni nuqtalar gorizontal siljishi farqlarini ular orasidagi 
masofaga nisbati). Inshootlarga boshqa turdagi deformatsiyalar ham havfli bo‘lishi 


275 
mumkin. Alohida hollarda kon ishlari natijasida kon lahimlari suvlar drenaj bo‘lib 
o‘tishi natijasida yer yuzasini qurg‘oqchilikka olib kelishi mumkin. Yer yuzasida 
qiyaliklarning hosil bo‘lishi, baland inshootlar (tutun trubalari, karyerlar, 
teleminoralar) ning mustahkamligiga ta’sir ko‘rsatadi va temir yo‘l profillarini yo‘l 
qo‘yib bo‘lmaydigan o‘zgarishlarga olib keladi. Yer yuzasining gorizontal 
deformatsiyasi bino, inshootlar, sanoat komplekslari, trubaprovodlar, kon lahimlari 
va boshqa obektlarni shikastlanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Vertikal shaxta 
stvollari va kon lahimlari uchun tog‘ jinslarini siqilishi va cho‘zilishi havfli bo‘lishi 
mumkin.
Ko‘p davlatlarda hozirgi paytda qazish ishlari nisbatan chuqur, 1000 metr va 
undan katta chuqurliklarda olib borilyapti. Bunga misol uzoq muddat davomida 
Donesk, Karaganda, Gorlovka, Staxanov, Torez, Prokop’ev shaharlarida olib 
borilayotgan qazish ishlarini misol qilish mumkin. 
Hozirgi vaqtda Donesk shahrining markazida joylashgan bino va inshootlar 
ostidagi qatlamlarni qazish katta muammo bo‘lib turibdi.Ko‘mirsiz yer 
maydonlarining yetishmovchiligi oqibatida qurilish loyihalarini ularning ustiga 
qilishga majbur bo‘linadi, masalan Donbass.Ko‘mir bor rayonlarda bino va sanoat 
inshoatlarini qurilishi shahar loyihalari asosida olib borilib, u yer osti qazilma 
boylikni qazib olish natijasida inshootlarni vayron bo‘lishidan himoya qilishni 
nazarda tutgan holda bajariladi. 
Siljish jarayeni dizyunktiv buzilishlardan tashkil topgan, kon – geologik 
sharoitlari o‘zgaruvchan bo‘lgan qatlamlarda kon ishlarini ratsional rejalashtirish, 
juda muhim hisoblanadi. Masalan: Prokopev’esk, Kiselevsk, Kemerov, Kolduresk 
shaharlari misol bo‘ladi. Bunday sharoitda qatlamlarni qazishni ratsional usulini 
tanlash nihoyatda mushkul hisoblanadi.
Yer osti kon ishlari ta’sirida yer yuzasida siljish muldalari hosil bo‘lib, ularning 
shakllari va o‘rni qazish ishlari kon – geologik sharoitlariga, fizik – mexanik 
xossalariga va tog‘ jinsi massivining tarkibiga bog‘liq bo‘ladi. 
Siljish muldasining shakli va o‘rniga, shuningdek siljish va deformatsiya 
qiymatiga ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy omillar quyidagilar hisoblanadi: 


276 

Download 6,42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   203




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish