G. N. Najmiddinova O’. U. Qurbonova

9.3. Jahon mamlakatlarida o’qituvchilar malakasini oshirish  
 
Yevropa  modeli:  Yevropa  davlatlarida  buni  tashkil  qilishning  aniq 
ko‘rinishini  tasvirlash  bir necha sabablarga ko‘ra qiyin kechadi:   

---

 
126 
— ta‘lim  darajasidagi  farqlar;  
— muqarrar va qo‘shimcha ta‘lim; 
        —mashg‘ulot turi; 
        — davomiylik va predmetlar bo‘yicha.  
Malaka  oshirish  asosan  rivojlanishning  ikki  bosqichida  kechadi  (Avstriya, 
Belgiya,  Finlyandiya,  Niderlandiya,  Portugaliya,  Shotlandiya,  Ispaniya,  Shvetsiya). 
Dastavval u norasmiy va ko‘ngilli ravishda, shundan so‘ng ikkinchi bosqichda aniq 
tizimli,  muqarrar  ravishda  bo‘ladi. Odatda ta‘lim barcha darajadagi maktablarda  bir 
vaqtda  olib  boriladi  (Avstriya,  Germaniya,  Norvegiya,  Portugaliya,  Shotlandiya). 
Bungacha  dastlabki  shu  singari  amaliyot  boshlang‘ich  maktablarga  yuklatilgan  edi 
(Fransiya  va  Lyuksemburgda),  Irlandiyada  esa,  istisno  tariqasida  norasmiy 
mashg‘ulot dastavval o‘rta maktablarga  kiritilgan.   
O‘qituvchilar  tayyorlanishi  agentligi  Angliya  va  Uelsda  malaka  oshirishning 
doimiy 
standartlarini 
ishlab 
chiqdi. 
Standartlarning 
asosiy 
maqsadlari 
quyidagilardan  iborat:  
—  o‘qituvchilarga  kasbiy  faoliyatning  har  xil  ko‘rinishlarida  yordam  berish: 
takomillashuvning  samarali  rejasini  tuzish  va  tekshirib  borish,  o‘z-o‘zini 
takomillashtirishga  tayyorgarlik,  faoliyat  va bu yo‘lda aniq maqsadni qo‘ya olish;  
—  o‘z-o‘zini  takomillashtirishda  o‘quvchilarning  ma‘lum  yutuqlarga  erishishi 
uchun maqsadni yo‘naltira  bilishni  doimiy ta‘minlash  va ta‘lim  sifati;   
— o‘qituvchi mehnatining  asosini professional jihatdan  anglashni  ta‘minlash;   
—  uzluksiz  kasbiy  kamolotni  rejalashtirish  va  o‘qituvchilarning  bo‘sh 
vaqtlarini  samarali  o‘tkazish  hamda  ularning  o‘quvchilariga  eng  yuqori  foyda 
keltiruvchi  yuksak malakaviy  mashqlarni  taqdim qilishga  ko‘maklashish.   
Shotlandiyada  o‘qituvchilar  malaka  oshirishga  bo‘lgan  o‘z  ehtiyojlari  bilan 
baholanadilar.  Shundan  so‘ng  ular  bu  ehtiyojlarni  tajribali  xodimlar  bilan 
muhokama  qiladilar.  O‘rta  maktabda  katta  o‘qituvchining  vazifasiga  kadrlar 
tayyorlash  masalalari  bilan  ishlash  kiradi.  Muhokama  milliy  ta‘limni  boshqarishda, 
maktabda  va  individual  rivojlanishda  eng  muhim  ehtiyojlar  doirasida  o‘tadi. 
Xodim  ehtiyoji,  xoh,  o‘qituvchilik,  xoh,  undan  tashqari  ishda  bo‘lsin,  maktabni 
rivojlantirish  rejasining  eng  muhim  va  ajralmas  qismi  bo‘lib  qoladi,  Bu 
ehtiyojlarning  bir  qanchasi  mahalliy  darajada,  boshqasi  ta‘limni  boshqarish 
darajasida,  o‘qituvchilar  malakasini  oshirish  instituti  yoki  ekspertlar  yordamida 
qondirilishi  mumkin.   
Gretsiyada  o‘qituvchilar  joylarda  har  5-6  yilda  uch  oylik  o‘qituvchilar 
malakasini  oshirish  kurslarini  o‘tashlari  kerak.  Bundan  maqsad  o‘qituvchilarni  turli 
tartibdagi  ta‘lim  sohasining  eng  so‘nggi  yangilik  va  yutuqlari,  o‘quv  dasturlari, 
o‘qitish usullari  bilan  tanishtirib  borishdir.  
Tadqiqotlar  maktab  faoliyatining  samaradorligi,  ta‘lim  muassasasining 
rahbarlik  qobiliyatiga  shubhasiz  bog‘liq  ekanligini  ko‘rsatadi.  So‘nggi  yillarda 
Shotlandiyada  ―Direktorlarni  menejment  bo‘yicha  tayyorlash‖  kurslari  faoliyat 
yuritmoqda.  Ular  joylarda  mashqlar  orqali  va  turli  masalalar  yuzasidan  materiallar 
e‘lon qilish  vositasida ta‘limning  yuksak standartlarini  yoyishga imkon beradi.  

---

 
127 
Shotlandiya  ofisi  Shotlandiya  direktorlari  standartini  tayyorladi.  U  ushbu 
lavozim  sohibiga  xos  bo‘luvchi  chuqur  bilimlilikning  asosiy  o‘lchamlarini  belgilab 
beradi.  
O‘qituvchilar  bilan  davomli  hamkorlik  va  o‘zaro  maslahatlashuvlar  jarayonida 
ishlab  chiqilgan  standart  Shotlandiya  rahbarlari  malakasi  (SHRM)  ning  asosi 
hisoblanadi.  SHRMni  egallashga  boruvchi  o‘qituvchilar  malakasini  oshirishning 
bu  yangi  ko‘rinishini  yanada  mukammallashtirish  ustida  olimlar  ish  olib 
borishmoqda.