G. N. Najmiddinova O’. U. Qurbonova

1
 Education  Reform  Act. London,1988. 
2
 V.S. Choudhapi.  Issues in Advaаnces  in Educati on.  Delhi, 1986. 
1
 Conference  of  ministers of Education  and  fhose nesponsible  for economic  planning  in Africa  member  states. 
Final  Report  Paris: UNESCO,  1982. 
2
 Matematics  for Ages 516. London,  1988. 

---

 
144 
Ular  predmet  ichida  integratsiya,  predmetlararo,  ikki  yoki  undan  ortiq 
predmetlar  yig‘indisi. 
Shuningdek,  mavzu  bo‘yicha  birlashtirilgan  materiallar,  yangilik  yoki 
tushunchalar  haqidagi  integratsiyalashgan  o‘quv dasturlari va kurslari  kabilar. 
Integratsiyalashtirishning  oliy  darajasi  sifatida  har  xil  fanlar  sohasidagi 
maktablarning  yuqori  sinflari,  oliy  o‘quv  yurtlari  yoki  aspiranturalar  uchun 
tayyorlangan  o‘quv  loyihalari,  tadqiqotlardagi,  yangi  axborotlardan  foydalanish 
hisoblangan.
1
      
To‘liqsiz  o‘rta  maktablar  uchun  ‖Tabiiy  bilimlar‖  integratsiyasining  yuqori 
ko‘rinishiga  Norvegiya  misol  bo‘la oladi.
1
 
Norvegiyada  tabiiy  bilimlarni  o‘rgatishning  asosiy  maqsadi  quyidagicha, 
ya‘ni  o‘quvchilarning  kuzatish  va  amaliy  ishlarida  tasavvur  va  mustaqillik 
fazilatlarini  rivojlantirish,  bolalarni  tabiatga  hurmat  ruhida  tarbiyalash,  tabiiy 
resurslar 
va 
texnologiyalardan 
foydalanishda 
javobgarlik 
his-tuyg‘ularini 
shakllantirish,  sog‘liqni  saqlash  va  shu  to‘g‘risidagi  bilimlarni  olish,  shuningdek 
tabiiy  fanlar  va  texnologiyalar  madaniyatining  bir  qismi  sifatida  o‘quvchilarni 
elementar  izlanishlar  olib borishga o‘rgatishdan iborat bo‘lgan. 
Tabiiy  bilimlar  kursi  14  mavzuda  o‘rganilgan:  kuzatish  va  tajriba,  analiz 
o‘tkazish,  fizik  dunyo  (quyosh  sistemasi,  mikrokosmos,  yadro  energiyasi,  atom 
radiastiyasi  va  hakazolar),  iqlim  va  ob-havo,  hayot,  rivojlanish  va  davomiylik, 
o‘simlik  va  hayvonot,  gavda  va  salomatlik,  bizning  sezgi,  energiya  va  tabiiy 
resurslar,  kundalik  hayotni  elektrlashtirish,  axborot  va  kompyuter  texnologiyasi, 
kundalik  texnologiya  va hokazolar.        
Angliyada  keng  tarqalgan  to‘liqsiz  o‘rta  maktablar  uchun  darsliklarda 
‖Tabiiy  fanlarni  o‘rganishda‖  tahliliy  mavzular:  ‖Ixtirochi  olim  to‘g‘risida 
ocherk‖,  ‖Yer‖,  ‖Rang-barang  hayot‖,  ‖Katak‖,  ‖Molekula‖,  ‖Atom‖,  ‖Energiya‖, 
‖Biosfera‖, ‖Aholi‖,  ‖Muloqot‖, ‖Koinot‖ kabi mavzularda  o‘rganilgan.   
Bu  kurslar  tabiiy  fanlar  haqidagi  asosiy  tushunalari,  amaliy  xarakterlari  bilan 
norvegiyaliklarning  o‘quv kurslariga  yaqindir. 
Demak,  ko‘plab  mamlakatlarda  maktab  o‘quvchilari  tabiiy  fanlarni 
integratsiyalashgan  kurslarda  o‘rganishadi.  Shuningdek,  xuddi  o‘sha  o‘quvchilar 
mazkur  fanlarni  qiziqishlari  va  qobiliyatlariga  qarab  alohida  o‘rganishlari  mumkin 
bo‘lgan.   
Buning  uchun  to‘liq  o‘rta  maktablarda  chuqurlashtirilgan  kurslar  va 
dasturlar  mavjud.  Masalan,  Fransiya,  sobiq  GDRda  tabiiy  bilimlar  alohida 
kurslarida  o‘rganiladi.  Fransiyada  bir  vaqtning  o‘zida  (to‘liqsiz  maktabda)  ‖Fizika, 
kimyo‖  kabi predmetlarning  integratsiyasi  mavjud.   
90-yillarda  tabiiy  va  gumanitar  fanlardan  birlashgan  materiallarni  yaratish 
fikrlari  birinchi  o‘rinda  jamiyat  haqidagi  bilimlarni  rivojlantirishga  e‘tibor 
qaratgan.  Bu  fanlarning  tabiiy  yo‘nalishlarini  insonparvarlashtirishdan  guvohlik 
beradi.  Birinchi  o‘rinda  bu  yo‘nalishdagi    ta‘limning  vazifalari  tabiat  uchun 
javobgarlik,  tabiiy  resurslarni  o‘rganishda  sotsial  muammolarni  o‘rganish  va 
                                                 
1
 Fogarty  R.Howto  Integrate  the Curricula.  Palatine,  1991.  
1