G‘. N. Mahmudov

    Akkumulatorning  zaryadlanish tavsifnomasi. 
  Zaryadlanish tavsifnomasi 
akkumulatornominal sig‘imining 0,05 qismiga teng va qiymati o’zgarmas bo’lgan 
tok bilan zaryad qilinganda olinadi (1.51-rasm) 
   Akkumulyatorni  zaryad  qilish  qiymati  o’zgarmas  tok  bilan  amalga 
oshirilganligi  sababli,  aktiv  massaning  g‘ovaklarida  vaqt  birligi  ichida  bir  xil 
miqdorda  sulfat  kislota 
H
2
SO
4
  ajralib  chiqadi  va  suv  yutiladi.  Natijada  elektrolit 
zichligi va  unga bog‘liq bo’lgan  EYUK to’g‘ri chiziqli qonuniyat bo’yicha o’sib 
boradi  (zichlik 
1,09

10
3
  kg/m
3
  dan 
1,25

10
3
  kg/m
3
    gacha,  EYUK  esa 
1,95V
  dan 
2,11  V
  gacha).  Zaryadlash  jarayoni    boshlanganda,  kuchlanish  - 
U
z
  birdaniga 
akkumulatorning    aktiv  qarshiligi 
R
0
 
da  kuchlanish  pasayishiga  teng  qiymatga, 
ya’ni  
R
0
I
z 
 ga oshadi (
"a-b"
 kesmasi). 
   Zaryadlash jarayonining bundan keyingi  qismida (
"b-c"
 kesmasi) kuchlanish 
tez,  lekin  ravon  ortadi.  Bu  aktiv  massaning  g‘ovaklaridagi  elektrolit  zichligi  
umumiy    idishdagiga    nisbatan    oshib 
borishi,  natijada,  qutblanish  EYUK 
hosil  bo’lishi  va  uning  o’sib  borishi  
bilan    bog‘liq.  Bu  jarayon,  plastina 
g‘ovaklarida hosil bo’lgan sulfat kislota 
miqdori 
bilan 
umumiy 
idishdagi 
elektrolitga qo’shilib ketayotgan kislota  
miqdori 
diffuziya 
hisobiga 
muvozanatga kelmaguncha davom etadi 
(
"c"
 nuqta). 
   Zaryadlash  jarayonining  keyingi 
qismi (
"c-d"
 kesmasi) kuchlanishi sekin 
va  ravon  ortishi  bilan  tavsiflanadi, 
   
1.51-rasm. Akkumulatorning    
zaryadlanish    tavsifnomasi 

---

 
75 
chunki  elektrolit  zichligi  ortishi  bilan    unga  mos  ravishda  akkumulatorning  
EYUK  ham  ortadi.    Zaryadlash  davrining  bu  qismida  qutblanish    EYUK  
o’zgarmaydi,  chunki  plastina  g‘ovaklaridagi  va  umumiy  idishdagi  elektrolit 
zichliklarining farqi o’zgarmaydi. 
   Zaryadlash  jarayonining  oxirida  aktiv  massaning  ko’p  qismi 
PbO
2
  va 
Pb
  ga  
aylanadi, shuning  uchun  plastinalardan ajralib chiqayotgan kislorod   va  vodorod  
ionlarining  bir  qismi  reaksiyaga  kirishmaydi,  razryadlanadi  va  havo  pufakchalari 
tarzida  tashqariga  chiqa  boshlaydi.  Bu,  elektrolitni  "qaynash"  tasavvurini  beradi 
va 
zaryadlash 
tugayotganligining 
belgisidir. 
 
Gaz 
ajralib 
chiqishi, 
akkumulatorkuchlanishi 
2,4 V
 ga yaqinlashganda boshlanadi (
"d"
 nuqtasi). 
   Zaryadlash  vaqtida    akkumulator  qisqichlaridagi  kuchlanish  quyidagi  ifoda 
orqali aniqlanadi: 
 
U
z
 = E + I
z
 R
0
 + I
z
 R
q
 . 
 
   Akkumulatorning    kuchlanishi 
2,7  V
  ga  etganda,  zaryadlash  tugadi  deb 
hisoblansa  bo’ladi,  lekin  aktiv  massa  yanada  to’laroq  tiklanishini  ta’minlash 
maqsadida  zaryadlash  jarayoni  elektrolit  miltillab    "qaynash"  sharoitida  yana 
2 
soat 
davom  ettiriladi  (
"e-f"
  kesmasi).  Bu  davrda  elektrolitning  zichligi  va  
akkumulatorning   kuchlanishi o’zgarmaydi. 
   Shunday  qilib,  akkumulatorning    zaryadlanish  jarayoni  tugallanish  belgilari 
quyidagilardan iborat: 
   a)  kuchlanish  va  elektrolit  zichligi  o’sishdan    tuxtaydi    va    2  soat  davomida 
o’zgarmaydi; 
   b) elektrolitdan gaz ajralib chiqa boshlaydi, ya’ni u "qaynaydi". 
   Zaryadlash  zanjiri  uzilgandan  so’ng,  akkumulatorning    kuchlanishi  - 
U
z
  
birdaniga    aktiv  qarshilik 
R
0
  da  kuchlanishning  kamayishi  qiymati 
I
z
R
0
  pasayadi 
(
"f-i"
  kesmasi).  Bundan  keyin,  akkumulator  plastinalarining    g‘ovaklaridagi 
elektrolit zichligi bilan umumiy idishdagi elektrolit zichligi diffuziya ta’sirida asta 
tenglashishi  natijasida  qutblanish  EYUK 
E
q
  yo’qola  boshlaydi  va  kuchlanish 
U
z
 
akkumulatorning  EYUKi  
E
0
  qiymatigacha asta-sekin kamayadi ("
i-j
 "kesmasi).