G‘. N. Mahmudov

Havo  sarfini  o‘lchash  asboblari. 
Benzinli  ichki  yonuv  dvigatellarini  elektron 
boshqarish 
tizimlarida 
silindrlarga 
kiritilayotgan  havo  miqdorini  aniq  o‘lchash 
muhim  ahamiyatga  ega,  chunki  ko‘pchilik 
hollarda  havo  miqdori,  purkalanayotgan 
yonilg‘i  ulushini  belgilash  uchun  asosiy 
boshqaruvchi omil hisoblanadi. 
Dvigatellarni 
elektron 
boshqarish 
tizimlarida  havo  miqdorini  aniqlash  uchun 
nisbiy  usul  (kiritish  kollektoridagi  absolyut 
bosim,  havo  harorati  va  tirsakli  valning  aylanishlar  chastotasi  asosida), 
potensiometrik va termoanemometrik havo o‘lchagichlar ishlatiladi. 
Bosch  firmasi  tomonidan 
L-Jetronic
  purkash  tizimi  uchun  ishlab  chiqilgan 
potensiometrik  havo  o‘lchagichning  sxe-masi  6.32–rasmda  keltirilgan.  Havo  o‘l-
chagich  quyidagicha  ishlaydi.  To‘rt  bur-chakli  o‘lchov  to‘siqchasi  2  maxsus 
shaklga  keltirilgan  quvurdagi  o‘qqa  maxkamlangan.  Havo  oqimi  o‘lchov 
to‘siqchasiga  ta’sir  qilib  uni  ma’lum   
φ
  burchakga  buradi.  Potensiometr  5  bu 
burilishni sarflanayotgan  havo  xajmiga proporsional bo‘lgan kuchlanishga aylan-
tirib beradi. 
Havo  oqimining  to‘lqinlanishi  nati-jasida  yuzaga  keladigan  tebranishlarni 
so‘ndirish  uchun havo o‘lchagichda o‘lchov to‘siqchasi bilan  yaxlit tayyorlangan 
va  plastina  ko‘rinishidagi  dempferi  mavjud.  Dempfer  havo  o‘lchagich-ning 
maxsus kamerasiga joylashtirilgan. 
Dvigatel  salt  ishlaganda  havo  silindrlarga  baypas  (aylanma)  kanal  1  orqali 
uzatiladi. 
Yuqori  texnologiyalar  asosida    tayyorlangan  bu  havo  o‘lchagichyetarli 
ishonchlilik  va  metrologik  tavsifga  ega.  SHu  bilan  birga  potensiometrda 
harakatlanuvchi  elementlar  va  kon-taktlarning  borligi  bu  turdagi  havo 
o‘lchagichlarning  jiddiy  kamchiligi  hisoblanadi.  Avtomobillarni  ishla-tish 
sharoitlarida  o‘lchagichning  barcha  elementlarini  statik,  ya’ni  qo‘zg‘almas 
bo‘lishi  muhim  ahamiyatga  ega.  Bu  talabga  uyurmali,  ultratovushli  va 
termoanemometrik  havo  o‘lchagichlar  javob  beradi.  Lekin  uyurmali  va 
ultratovushli  o‘lchov  tizimlari  Potensiometrli  o‘lchagich  kabi  havoning  hajmini 
6.32-rasm. Potensiometrik havo o‘lchagich 
1-baypas  kanal;    2-o‘lchov  to‘siqchasi; 
3-dempfer  kamera;  4-dempfer  plastinasi;  5-
potensiometr; 6-yonilg‘i  aralashmasining sifat
 
vinti; 7-temperatura datchigi. 
 

---

 
285 
aniqlaydi. 
Faqat 
termoanemometrik  o‘lchagich 
yordamida 
sarflanayotgan 
havoning  massasi  to‘g‘-risida 
ma’lumot olish mumkin. 
Termoanemometrik 
havo 
o‘lchagichning  ishlash  prinsipi, 
qizdirilgan  element  yuzasining 
issiqlik  quvvatini,  uni  yuvib 
o‘tayotgan 
havo 
oqimining 
miqdoriy  tezligiga  bog‘liqligiga 
asoslangan.  Demak,  qizdirilgan 
element 
bilan 
uni 
yuvib 
o‘tayotgan 
havo 
orasidagi 
temperatura  farqini,  vaqt  birligi 
davomida bir xilda ushlab turish 
uchun  zarur  bo‘ladigan  issiqlik 
energiyasi, 
oqimning 
belgilangan  kesim  yuzasidan 
o‘tgan 
havo 
massasiga 
proporsional bo‘ladi. 
Bosch  firmasi  tomonidan 
LH-Jetronic 
purkash 
tizimi 
uchun  ishlab  chiqilgan  termoanemometrik  havo  o‘lchagich  (6.33-rasm)  drossel 
to‘siqchasi  qobig‘i  va  ha-vo  tozalagich  orasiga  o‘rnatilgan  qisqa  quvurchadan 
iborat.  Havo  o‘lchagich  kirish  va  chiqish  joylari  maxsus  to‘r  yordamida 
himoyalangan bo‘lib, bu ma’lum dara-jada havo oqimini shakllantirishga yordam 
beradi.  O‘lchagich  qobig‘ining  tashqi  yuzasidagi  kameraga,  dastlabki 
ma’lumotlarga  ishlov  beruvchi,  o‘lchami  kichik  elektron  blok  o‘rnatilgan. 
O‘lchov elementi vazifasini bajaruvchi va  diametri