G‘. N. Mahmudov

Dvigatel  tirsakli  valining  aylanishlar  chastotasi  va  holati  datchiklari. 
Dvigatellarni  avtomatik  boshqarishni  elektron  tizimlarining  zamonaviy  turlarida 
aylanishlar  chastotasi  datchigi  sifatida  induktiv  datchiklar  ishlatiladi.  Datchik, 
nazorat  qilinayotgan  valdan  harakat  olayotgan  tishli  g‘ildirak  teppasiga 
0,8...1,5 
mm
  tirqish  bilan  qo‘zg‘almas  holda  joylashtiriladi.  Datchik  magnit  yumshoq 
po‘latdan  tayyorlangan,  qutb  uchligi-ga  ega  bo‘lgan  doimiy  magnitdan  va 
induktiv g‘altakdan tashkil topgan. Ferromagnitli tishli g‘ildirakning tishi, datchik 
o‘zagi  oldidan  o‘tganda  g‘altakda  o‘zgaruvchan  tok  hosil  bo‘ladi.  Havoli  tirqish 
kattaligi  va  tishning  o‘lchamlari  signal  amplitudasiga  katta  ta’sir  ko‘rsatadi. 
Impulslarning  o‘tish  chastotasi  g‘ildirakdagi  tishlarning  soniga  bog‘likligi 
aylanishlar  chastotasini  qiyinchiliksiz  aniqlash  imkoniyatini  beradi.  Tirsakli 
valning holatini qayd qilish uchun tishli 
g‘ildirakga 
maxsus 
belgi 
“tish” 
qo‘yilgan.  U,  porshen  1-chi  silindrning 
yuqori  chekka  kuqtasidan  o‘tganda 
impuls  beradi.  Tirsakli  valning  holati 
ikkita  alohida  (6.31-rasm)  yoki  bitta 
datchik yordamida aniqlanishi mumkin. 
Aylanishlar  chastotasi  va  burchak 
holatini  o‘lchash  uchun  avtomobil 
elektronikasida  yarim-o‘tkazgichli  Xoll 
datchiklari 
ham 
keng 
ko‘lamda 
ishlatiladi.  Masalan,  Fransiya  olimlari 
tomonidan  taklif  qilingan  burchak 
tezligini  o‘lchash  uchun  mo‘ljallangan 
Xoll 
datchigi 
samariy-kobaltdan 
tayyorlangan  doimiy  magnit  va  Xoll 
elementi 
orasidagi 
tirqishda 
6.31-rasm. Aylanishlar  chastotasi  va  
tirsakli valning  holati   datchigi. 
1-doimiy 
magnit; 
2-aylanishlar 
chastotasi 
datchigi;  3- dvigatel  karteri; 4- g’altak;5 –tishli 
g’ldirak;  6-  tirsakli  valning  holati  datchigi;  7-
tirsakli valning holatinini ko’rsatuvch belgi. 
 
6.30-rasm. Detonatsiya  
datchigi
:  
1-asos, 2-pyezoelementlar, 
3-inersiya massasi, 4-jez 
folga, 5-qopqoq, 6-kabel. 

---

 
284 
aylanadigan  tishli  g‘ildirakdan  iborat. 
Datchik-ning  barqarorlik  darajasi  yuqori, 
o‘lchamlari 
kichik, 
o‘rnatishda 
havo 
tirqishini yuqori aniqligi talab etilmaydi. 
Ferromagnit  elementlarni  qarshiligini 
tashqi  magnit  maydon-ning  kattaligi  va 
yo‘nalishiga 
bog‘liqligiga 
asoslangan 
magnit-rezistiv 
datchiklar 
istiqbolli 
o‘zgartkichlar  sirasiga  kiradi.  Bu  datchiklar 
narxi  pastligi,  yuqori  sezuvchanligi  va 
kichik o‘lchamlari bilan ajralib turadi.