G‘. N. Mahmudov

 
1.4.6. Generator va akkumulatorlar batareyasining  parallel  ishlashi 
      
Zaryad  balansi. 
 
   Avtomobilda  generator    va    akkumulatorlar  batareyasi  bir-biriga  parallel 
ulanib  birgalikda  ishlaydi.    Elektr  energiyaning    avtomobildagi  asosiy  manbai 
generator  bo’lib,  u  hamma  iste’molchilarni  tok  bilan  ta’minlaydi  va 
akkumulatorni        zaryadlaydi.  Dvigatel    ishlamayotganda,    hamma  
iste’molсhilarga tokni akkumulatorlar batareyasi  beradi. Dvigatelning aylanishlar 
chastotasi  past  bo’lganda,  generatorning  avj  oldirgan  quvvat  iste’molchilarga 
keragidan kam bo’lishi mumkin. Bu holda akkumulator generator bilan birgalikda 
ishlab unga yordam beradi va  yetishmayotgan quvvatni qoplaydi.  Generatorning 
akkumulatorlar batareyasi  bilan birgalikda ishlash sxemasi 1.53-rasmda berilgan.  
Generator  va  akkumulyatorlar    batareyasining    birgalikda  ishlash  tavsifnomasi 
dvigatelning ish rejimiga va generatorga tushayotgan yuklama qiymatiga bog‘liq. 
Tavsifnomani yuklamaga  bog‘liq holda tahlil qilish uchun  grafik usulni qo’llash 
maqsadga  muvofiq  bo’la-di.  Buning  uchun  generatorning  aylanishlar  chastotasi 
o’zgarmas    bo’lgandagi    (
n  =  const
)  tashqi  tavsifnomasi  - 
U
g 
=  f  (I
g
)
  bilan 
akkumulatorlar  batareyasining  razryad  -
  U
b 
=  f  (I
br
)
    va  zaryad  - 
U
b 
=  f  (I
bz
) 
tavsifnomalari  birgalikda  ko’riladi 
(1.54-rasm).  Generatorning  toki 
faqat musbat,  akkumulator toki esa 
ham  musbat    (zaryad    toki),  ham 
manfiy (razryad toki) qiymatga ega 
bo’lishi mumkin. 
   Ulovchi 
simlar 
qarshiligini 
hisobga  olmaganda,  generator  va 
akkumulatorlar  batareyasining  qis-
qichlaridagi 
kuchlanishlar 
qiymatini  teng  deb  hisoblasak 
bo’ladi, ya’ni: 
U
g
 ≈ U
b 
 
1.53-rasm. Generatorning akkumulatorlar 
batareyasi  bilan birgalikda ishlash sxemasi 

---

 
78 
   Bu  holda,  birgalikda  ishlayotgan  generator  va  akkumulatorning    har  qanday 
ish  rejimi,  ularning  tavsifnomasini  kesib  o’tgan  va  muayyan  kuchlanishga  mos 
keladigan to’g‘ri chiziq bilan belgilanadi. 
   Umumiy holda, generator ishlab chiqqan tok iste’molchilarni ta’minlashga va 
akkumulatorni   zaryadlashga ketadi  
 
I
g
 = I
yu
 +  I
yuz   
, 
 
   Bunda  
I
yu
 
- yuklama toki. 
 
   Yuklama  tokining  qiymatiga  ko’ra,  generator  va    akkumulator  batareyasi-
ning birgalikda ishlashida quyidagi o’ziga xos hollar mavjud bo’lishi mumkin. 
   1.  Yuklama  toki  yo’q,    ya’ni 
I
yu 
=  0
.    Bu  holda,  generator  ishlab  chiqqan 
hamma tok akkumulatorni   zaryadlashga ketadi (1 nuqta): 
I
g
 = I
bz 
.
 
 
  Generator va rostlanuvchi kuchlanishlarning qiymati teng, 
U
g
 = U
rost
. 
  2.  Generatorga  qisman  yuklama  ulanadi,  lekin  generator  va  rostlanuvchi  
kuchlanishlarning tengligi saqlab  qolinadi: 
 U
g
 = U
rost
 
. Bu holda, generator ishlab 
chiqqan  tok  iste’molchilarni  ta’minlashga  va  akkumulatorni      zaryadlashga 
sarflanadi (2 nuqta): 
I
g
 = I
bz
 + I
yu
 . 
 
3. 
 
Generatorga  ulangan  yuklama  qiymati  orttiriladi.  Generatorning  kuchlanishi 
rostlanuvchi kuchlanishdan kam, lekin akkumulatorning  EYUK dan katta bo’ladi, 
E  <  U
g
  <  U
rost
.  Bu  holda,  generator  ishlab  chiqqan  tok  iste’molchilarga  va 
akkumulatorni    zaryadlashga  ketadi (3 nuqta), lekin zaryad toki kamayadi: 
I
g
 = I
bz
 + I
yu
 . 
 
4. 
 
Yuklama  tokining  qiymati  yana  orttiriladi  va  generatorning  kuchlanishi 
akkumulatorning  EYUK  ga teng  holat: 
 U
g
 = E
b
 
  yuzaga keladi.  Bu  vaziyatda,  
       
1.54-rasm. Generator va akkumulatorlar batareyasining  birgalikda       
ishlagandagi tavsifnomasi 
 

---

 
79 
generator    ishlab  chiqqan  tokning  hammasi  faqat  iste’molchilarni  ta’minlashga 
sarflanadi (4 nuqta): 
I
g
 = I
yu
 ,    I
bz
 = 0. 
 
  5.  Yuklama  tokining  qiymati  yanada  orttiriladi  va  generator  kuchlanishi  
akkumulatorning  EYUK dan kam bo’lib qolish holi yuzaga keladi, ya’ni  
U
g 
< E
b 
.  Bunday  vaziyatda,  akkumulator    generator  bilan  birgalikda  iste’molchilarni  tok 
bilan ta’minlaydi (5 nuqta). 
I
yu
 = I
g
 + I
br
 .
 
 
   Agar  ulovchi  simlar  qarshiligidagi  kuchlanishning  pasayishi  hisobga  olinsa, 
yuklama tok qiymati ortishi bilan generatorning kuchlanishi kamayib boradi va bu  
U
g
  >  E
b
 
  bo’lganda  ham  akkumulatorni      razryadlanishga  olib  kelishi  mumkin.  
Shuning uchun