G‘. N. Mahmudov

t
sovitish
  va 
moylash tizimidagi moy bosimi datchigi 
P
moy
 
ishlatiladi.  
Datchiklardan  kelayotgan  analog  signallarni  raqamli  kod  ko‘rinishiga 
keltirish  uchun  tizimda  analog-raqamli  o‘zgartkich  (ARO‘)  ko‘zda  tutilgan. 
Muayyan  daqiqada  ARO‘  faqat  bitta  datchikdan  ma’lumot  olish  mumkinligi 
sababli, ularning orasiga kommutator o‘rnatilgan. 
Dasturni  bajarish  jarayonida  kommutator  ketma-ket  barcha  datchiklarga 
murojaat  qiladi.  Tirsakli  valning  aylanishlar  chastotasi  datchigini  ulash  uchun 
raqamli  taymer  o‘rnatilgan.  Yuqori  bosimli  yonilg‘i  nasosining  reykasini 
6.25-rasm. Dizel dvigatelini elektron boshqarishning tarkibiy sxemasi 
 

---

 
276 
harakatini bevosita boshqarish, ijrochi mexanizmlar tomonidan amalga oshiriladi. 
Uzish  kontrolleri  boshqarish  dasturining  ishini  datchiklardan  olinayotgan 
signallarga moslashtiradi. 
Dizel  dvigatellarida  yonilg‘i  uzatishni  rostlashning  juda  muhim  masalasi  – 
o‘tish  jarayonlarini  sifatini  ta’minlashdir.  Chunki,  aynan  o‘tish  jarayonlari 
dvigatelni texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlariga katta ta’sir ko‘rsatadi. Rostlagichning 
eng  yaxshi  dinamik  tavsifini  ta’minlash  va  rostlashdagi  statik  xatolarni  bartaraf 
qilish  maqsadida  tizimda  proporsional-integral-differensial  qonuni  bo‘yicha 
ishlaydigan  boshqarish  amalga  oshirilgan.  Boshqaruv  qonunining  integral 
bog‘lanishlik  qismi  hisoblash  daqiqasigacha  amalga  oshirilgan  barcha 
boshqaruvchi  ta’sirlarning  yig‘indisi  sifatida  shakllantiriladi.  Boshqaruv 
qonunining  differensial  qismi  rostlanayotgan    ko‘rsatkichning  vaqt  birligidagi 
orttirmasi  ko‘rinishida  shakllanadi.  Shuning  uchun,  tizimda  vaqt o‘lchash  asbobi 
zurur  bo‘ladi.  Bu  vazifani  taymer  bajarib,  u  uzish  kontrolleriga  vaqt  belgilarini 
uzatadi. Kontroller bu signal asosida asosiy boshqaruv dasturni to‘xtatib turib, bir 
xil vaqt orasida rostlanuvchi ko‘rsatkichning orttirmasini o‘lchaydi. 
Avariya  datchiklari  ham  uzish  kontrolleriga  ulanadi.  Biror  ko‘rsatkich  
belgilangan  chegaraviy  qiymatdan  ortib  ketsa,  uzish  kontrolleri  asosiy  dasturni 
ishini  to‘xtatib  turib,  dvigatelni  avtomatik  himoya  qilish  dasturini  ishga  tushirib 
yuboradi.  Masalan,  sovitish  suyuqligining  harorati  105
0
C  gacha  ko‘tarilganda, 
tirsakli  valning  aylanishlar  chastotasi  asta-sekin  salt  ishlash  qiymatgacha 
kamaytirilib,  ovozli  yoki  yorug‘li  avariya  xabarchilarini  ulanishini  ta’minlanadi. 
Moylash  tizimidagi  moy  bosimi  yo‘l  qo‘yib  bo‘lmaydigan  darajada  kamaysa, 
avariya xabarchilari ishga tushadi va dvigatel to‘xtatiladi. 
Dizel dvigatellarini mikroprotsessorli boshqarish tizimi aylanishlar chastotasi 
va  yuklamaga  bog‘liq  ravishda  yonilg‘i  purkashni  ilgarilatish  burchagini 
o‘zgartirish imkoniyatini beradi. 
Dizel  dvigatellaridagi  yonilg‘i  purkash  tizimiga  qo‘yiladigan  talablar  tobora 
ortib  bormoqda.  Purkash  bosimi  va  forsunkalarning  ishlash  tezligini  yanada 
ortishi,  purkash  jarayonini  avtomobilning  ishlatish  sharoitlariga  keng  moslashuv 
xususiyatlarining  mavjudligi  katta  quvvatli,  tejamli  va  ekologik  xavfsiz  dizel 
motorlarini yaratilishiga olib keldi. Bu, dizellarni yuqori toifadagi avtomobillarga 
ham o‘rnatish imkonini tug‘dirdi. Shunday mukammal tizimlardan biri - Common 
Rail akkumulator tizimi bo‘lib, uning asosiy afzalligi yonilg‘i bosimini va purkash 
daqiqasini  keng  doirada  o‘zgarishidir.  Common  Rail  tizimi,  mexanik  yuritmali, 
yuqori bosimli yonilg‘i nasosiga ega bo‘lgan an’anaviy purkash tizimlardan farqli, 
yonilg‘ini purkash bo‘yicha ancha yuqori talablarga javob beradi. Xususan: 

 
ishlatish doirasining kengligi; 

 
yonilg‘i purakash bosimini