G‘. N. Mahmudov

elektron  taxometrlar
  ishlatiladi.  Elektron  taxometrlarning 
ishlash  prinsipi  uzgich  kontaktlari  uzilishi  daqiqasida  o‘t  oldirish  tizimining 
birlamchi  zanjirida  vujudga  keladigan  impulslarni  zarur  shaklga  keltirish  va  uni 
magnitoelektr asboblar yordamida o‘lchashga asoslangan. 
   Elektron  taxometr  sxemasi  (4.20-rasm)  quyidagi  asosiy  qismlardan  iborat: 
ishga  tushirish  impulslarini  shakllantiruvchi  blok,  o‘lchov  impulslarini 
shakllantiruvchi  blok  (multivibirotor)  va  ko‘rsatkichli  magnitoelektr  asbob. 
Taxometrning  kirish  joyiga  o‘t  oldirish  tizimining  birlamchi  zanjiridan  kirish 
signali  1  uzatiladi.  R1,  R2  qarshiliklar,  C1,  C2,  C3,  C4  kondensatorlar  va  VD1 
stabilitrondan  iborat  bo‘lgan  ishga  tushirish  impulslarini  shakllantiruvchi  blok, 
so‘nuvchi  sinusoida  ko‘rinishdagi  signal  1  dan,  musbat  ishorali  yarimsinusoida 
shakliga ega bo‘lgan impuls 2 ni ajratib beradi. Bu  impuls , o‘lchov  impulslarini 
shakllantiruvchi blok tranzistori VT1 ning bazasiga uzatiladi. Boshlang‘ich holda 
VT2 tranzistor ochiq, chunki unda baza toki mavjud va u R11, R10 va   R5 zanjir 
orqali  o‘tadi.  VT2  tranzistor  ochiq  holda  bo‘lganda  kondensator  C5  to‘la  
zaryadlanadi.  Bu  vaqtda  VT1  tranzistor  yopiq  bo‘ladi,  chunki  R5  qarshilikda 
kuchlanish  ancha  pasayishi  hisobiga  undagi  emitterning  potensiali  baza 
potensialidan  yuqori  bo‘ladi.  Musbat  ishorali  ishga  tushirish  impulsi  2    VT1 
tranzistorning  bazasiga  uzatiladi  va u ochiladi. C5 kondensator,    tranzistor VT1 
orqali zaryadsizlanib, VT2 tranzistorning bazasida manfiy potensial hosil qiladi va 
VT2  tranzistor  yopiladi.  VT1  tranzistor  R11,  R9,  R8  va  R5  qarshiliklar  orqali 
o‘tayotgan  baza  toki  hisobiga  ochiq  holda  ushlab  turiladi.  Tranzistor  VT1  ochiq 
bo‘lganda,  R11,  R7,  R3  va  R5  zanjir    va  o‘lchov  asbobi  4  orqali  tok  o‘tishi 
ta’minlanadi.  O‘lchov  asbobidan  o‘tayotgan  tok  impulsi  3  ning  davomiyligi 
kondensator  C5  ning  zaryadsizlanish  vaqtiga  bog‘liq.  Kondensator  C5 
zaryadsizlanib bo‘lgandan keyin VT2 tranzistor ochiladi (uning bazasidagi manfiy 
potensial yo‘qoladi ), VT1  tranzistor  esa yopiladi. Tok impulsi  3 ning  chastotasi 
o‘t  oldirish  tizimi  birlamchi  tok  zanjirining  uzilish  chastotasiga  teng  bo‘ldi. 
O‘lchov  asbobi  4  tok  impulslarining  chastotasiga  proporsional  bo‘lgan  effektiv 
tok  
I
eff
 qiymatini ko‘rsatadi. 

---

 
199 
   O‘zgaruvchan    qarshilik  
R7    yordamida    tok    impul-
sining 
 
amplitudasi 
rostlanadi. 
Asbobning 
o‘lchash  aniqligiga,  atrof-
muhit  ha-roratining  ta’siri 
termore-zistor  R3  hisobiga 
kompensatsiya qilinadi. Diod 
VD2 
tranzistor 
VT1 
ni 
himoya 
qilish 
vazifasini 
bajaradi. 
Avtomobilning 
elektr  ta’minot  tizimidagi 
kuchlanish  qiymati  o‘zgarishini  taxometrning  o‘lchash  aniqligiga  ta’sirini 
kamaytirish va uni barqaror ishlashini ta’minlash uchun sxemaga VD3 stabilitron 
kiritilgan. 
   O‘t  oldirish  tizimi  bo‘lmagan  dizel  dvigatelli  ba’zi  avtomobillarda 
generotorning  bir  fazasidagi  kuchlanish  impulslari  chastotasini  qayd  qilishga 
asoslangan  taxometrlar  ishlatiladi.  Bu  taxometrlarning  ishlash  prinsipi  yuqorida 
keltirilgan  taxometrning  ishlashiga  o‘xshash  bo‘lib,  faqat  ularda  boshqaruvchi 
impuls  sifatida  generatorning  bitta  fazasidan  olinadigan  kuchlanish  signali 
ishlatiladi.