G‘. N. Mahmudov

Tezlik-rostlash

  tavsifnomasi
  deb, 
U
g
=const
  bo‘lganda  uyg‘otish  tokining 
aylanishlar chastotasi 
n
 ga bog‘liqligiga aytiladi, ya’ni 
 I
u
=f(n). 

Tezlik-rostlash

 
tavsifnomasi  odatda  yuklama  tokining  bir  qator  qiymatlarida  aniqlanadi  (1.10-
rasm).Uyg‘otish tokining minimal qiymati yuklama  toki nolga teng bo‘lganda va 
maksimal  aylanishlar  chastotasida  aniqlanadi.Tezlik-rostlash  tavsifnomasi
 
U
g
=const 
bo‘lganda,    yuklama  tokining  qiymati  o‘zgarganda,  uyg‘otish  tokining 
o‘zgarish doirasini aniqlash imkonini beradi. 
   

Tok-tezlik

 tavsifnomasi 
 deb  
U
g   
=
   
const
,  
I
u
= const 
 bo‘lganda, generator 
yuklama  tokining  rotor  aylanishlar  chastotasiga    bog‘liqligiga  aytiladi,  ya’ni 
I
yu
=f(n) 
(1.11-rasm). 

Tok-tezlik

  tavsifnomasi  generatorlarni  loyiha-lashda  va 
tanlashda    katta    ahamiyatga  ega.    Hozirgi  zamon  avtomobil  generatorlarining 
barchasi  yuklama  tokining  maksimal  qiymatini  cheklash  xususiyatiga  ega.  Bu 
xusu-siyat generator rotorining aylanishlar chastotasi ya’ni, stator chul-g‘amlarida 
induksiyalangan  o‘zga-ruvchan  tok 
chastotasi 
ortishi 
bilan 
stator 
chulg‘amlarining  induktiv  qarshiligini 
faza  chulg‘amlaridagi  o‘ramlar  soni 
kvadratiga 
proporsional 
ravishda 
o‘sishi 
bilan 
bog‘-liq. 
Stator 
chulg‘amlaridagi    o‘ram-lar    sonini 
o‘zgartirib,    ularni  shunday    tarzda 
tanlash  mumkinki,  bun-da    maksimal  
aylanishlar 
 
chastotasida 
ham  
yuklama  tokining  eng  katta  qiymati 
generator 
uchun 
belgilangan 
maksimal 
miqdordan 
oshmaydi. 
1.9-rasm. O‘zgaruvchan tok generatorining tashqi tavsifnomasi 
 
1.10-rasm.  O‘zgaruvchan  tok  generatorining 
tezlik-rostlash tavsifnomasi 
 

---

 
18 
Shuning uchun, bu xususiyatga ega 
bo‘lgan 
 
generatorlarga 
tok 
cheklash  relesini  o‘rnatish  zarurati 
yo‘qoladi. 
   Ishlayotgan 
generatorga 
yuklama  berilsa,  ya’ni  u  tashqi 
iste’molchilarga 
ulansa, 
stator 
chulg‘amlaridan  
I  
 tok o‘tadi  
                             
2
2
)
(
L
X
yu
R
a
R
E
I



   ,   ( 
1.7 ) 
          
    Bunda 
 
R
a
 
- 
stator 
chulg‘amlarining  aktiv  qarshiligi, 
R
yu
  -  yuklama    qarshiligi,   
X
L
  -  induktiv 
qarshilik, 
 E
 - stator chulg‘amlarida hosil bo‘lgan EYUK.    
 
   
f  =  pn/60
  ni  hisobga  olgan  holda,  induktiv  qarshilik 
R
L
  ni  quyidagi  formula 
orqali ifodalash mumkin 
 
L
pn
L
f
X
L





60
2
2


 
                       
   O‘zgarmas kattaliklarni  
L
p
C
x
60
2



  orqali belgilasak                            
n
C
X
x
L


  , 
 
   Endi, 
F
n
C
E
e



  hisobga olinsa, (1.7)  quyidagi ko‘rinishga keladi 
                        
2
)
(
2
)
(
n
x
C
yu
R
a
R
F
n
e
C
I






 ,   (1.8) 
 
   Aylanishlar  chastotasi  past  bo‘lganda  qarshilikning  induktiv  qismi 
(S
x

n