G‘. M. Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar

Yetkazib berish zanjirini boshqarish (SCM)

SCM (Supply Chain Management) tizimi korxonaga xom-ashyoni yetkazib berishni boshqarishga yo‘naltirilgan tizim hisoblanadi. SCM moduli barcha ERP tizimi tarkibida mavjud bo‘ladi.
Bunda quyidagi masalalar yechilishi talab etiadi:

• 
  ta’minlovchilar tarmog‘i: iste’molchilar, omborlar, ishlab chiqarish quvvatlari soni, joylashuvi kabi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi.
  
• 
  tovarlarni tarqatish strategiyasi: tovarlarni yetkazish sxemasini, transport vositalarini tanlash, zaxiralarni to‘ldirish strategiyasi, yuk tashilishini nazorat qilish kabi faoliyatni tezkor nazorat qilish.
  
• 
  logistikani optimallashtirish: Xarajatlarni optimallashtirish maqsadida taqsimotlarni aniq bajarish.
  
• 
  yagona axborot makoni: Sodir bo‘ladigan jarayonlar haqidagi axborotlarni (so‘rovnomalar, tovarlar zaxiralari, yuk tashish ) yagonaligini ta’minlash.
  
• 
  texnik materiallar bilan ta’minlashni boshqarish: xom-ashyo, tovarlar zaxirasi, tayyor mahsulotlar hajmi va manzillari boshqariladi.
  
• 
  moliyaviy mablag‘lar harakatiini boshqarish: logistika ishtirokchilariga sharoitlar yaratish va ular orasidagi xizmatlari to‘lovlarini amalga oshirish.
  

SCM asosan ERP va CRM tizimlari tarkibida bo‘ladi va ushbu tizimlardagi ma’lumotlar logistika jarayonida qo‘llaniladi.

8. Biznesning samaradorligini boshqarish (BPM)

BPM (Business Process Management) tizimi yoki Biznes jarayonlarini boshqarish tizimi — bu korporativ axborot tizimi bo’lib, kompaniya boshqaruv jarayonini avtomatlashtirishga qaratilgan va biznesni samaradorligini ta’minlashga yo’naltirilgan tizimdir.
BPM tizimi xilma-xil biznes jarayonlarini boshqarishga imkon beradi. Ushbu tizim jarayonlarni grafik sxemalarini tasvirlashga va ularni tahlil qilishga va jarayonlarni optimallashtirishga imkon beradi.
BPM tizimlari quyidagi yutuqlarga olib keladi:

• 
  xodimlar uchun tizim bilan ishlash soddaligi;
  
• 
  joriy etilgan tizimga sarflangan xarajatlarning qoplanish davri qisqaligida;
  
• 
  boshqaruvchilar tomonidan jarayonni nazorat qilish;
  
• 
  ish vaqtini samarali boshqarish.
  

Bulardan tashqari, BPM tizimini boshqa axborot tizimlari bilan birlashtirish mumkin.
BPM tizimi tarkibi quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin:

• 
  korxonaga mos jarayonlarni modellashtirishning dasturiy yechimi;
  
• 
  qoidalarni shakllantirish va ularni boshqarish vositasi;
  
• 
  biznes modeliga moslashuvni ta’minlovchi modullar;
  
• 
  hisobotlarni shakllantirish uchun workflow-vositalari;
  
• 
  monitoring tizimi va tahlil moduli.
  

Shunday qilib, haqiqiy model shakllanganda unda quyidagi modullar mavjud bo‘ladi:

• 
  jarayonlarni grafik va dinamik modellashtirish orqali mavjud muammolarni aniqlash, masalan resurslar bo‘yicha, va shu bilan ish tartibiga o‘zgartirishlar kiritish;
  
• 
  ilovalarni ishlab chiqish: biznes jarayonlarni boshqarish tizimlarida qulay va tushunarli interfeyslarni qo‘shimcha yaratish masterlari mavjud bo‘lishi kerak;
  
• 
  faoliyat jarayonini, axborolarni, hujjatlarni boshqarish – bunda oldin shakllangan biznes qoidalarni va qo‘yilgan topshiriqlarni bajarilishini nazorat qilish;
  
• 
  jarayonlar interfeysi — bunda foydalanuvchilar topshiriqlar ro‘yxatini ko‘rishi va ulardan asosiylarini bajarilish tartibini belgilash va ularni bajarish;
  
• 
  jarayonlarni boshqarish, bunda quyidagilar nazarda tutilgan - BPM
  

— monitoring, korxona ko‘rsatkichlari, dasturiy tizim parametrlarini belgilash, ma’lumotlar va modullarga kirishlarni cheklash, tahlil qilish va hisobotlarni shakllantirish.
BPM tizimi to‘g‘ri ishlashi uchun loyihalashtirish, korxonada mavjud axborot tizimi bilan birlashtirish va tizimni testdan o‘tkazish bosqichlarini amalga oshirish lozim.
Business Process Management (BPM) tizimini joriy qilishda quyidagi quyitizimlar ishlab chiqilgan bo‘lishi kerak:

• 
  jarayonlarni modellashtirish vositalari (Business Process Modeling), oddiy xodim tomonidan tashkilotdagi jarayonlarning yangi modelini yaratish imkoni;
  
• 
  jarayonlarni dastlabki tekshirish vositalari, bunda bajaruvchilarning ishtirokisiz jarayonlarni testda o‘tkazish;
  
• 
  Workflow-servislari asosida jarayonlarni bajarish shaxsiy muhitini yaratish.
  
• 
  jarayonlarni bajarilish holatini vizual monitoring qilish vositalari.
  
• 
  jarayonlarni birlashtirish vositalari (Business Process Integration), bunda korporativ axborot tizimlari bilan yoki o‘zaro bog‘lanishlarni tashkil etishni ta’minlash nazarda tutilgan.
  
• 
  jarayonlar bilan bog‘liq asosiy ko‘rsatkichlarni jamlash va ularni tahlil qilish vositalari (Business Process Analysis).