G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va


 Katta yarim sharlar po‘stlog‘ida qo‘zg‘alish va tormozlanishning o‘zaro



Download 3,11 Mb.
Pdf ko'rish
bet85/126
Sana25.02.2022
Hajmi3,11 Mb.
#463247
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   ...   126
Bog'liq
fayl 1865 20210918

4.13. Katta yarim sharlar po‘stlog‘ida qo‘zg‘alish va tormozlanishning o‘zaro 
munosabatlari 
Qo‘zg‘alish va tormozlanish irradiasiyasi ham konsentrasiyasi. 
Shartli 
refleks hosil qilishda kuzatiladigan shartli refleks generalizasiyasini I. P. Pavlov 
shunday izohlagan edi: shartli signal har gal ta‘sir etganda qo‗zg‗alish miya 
po‗stlog‗ining bevosita ta‘sirlanadigan hujayralaridan qo‗shni hujayralarga yoyilib 
(irradiasiya), ularni vujudga kelayotgan vaqtincha aloqaga tortadi. 
Miya po‗stlog‗ining sensor zonalarida, ayniqsa assosiativ zonalarida ko‗pgina 
asab yo‗llari (gorizontal tolalar) borligini, yonma-yon yotgan asab hujayralari shu 
gorizontal tolalar orqali bog‗lanishini gistologik va elektrofiziologik tadqiqotlar 
ko‗rsatib berdi. 
Biroq qo‗zg‗alish miya po‗stlog‗ining bir qismidan ikkinchi qismiga o‗tganda, 
ya‘ni qo‗zg‗alish irradiasiyasida boya aytilgan gorizontal yo‗llar bilan bir qatorda 
vertikal yo‗llar: po‗stloq—po‗stloq osti—po‗stloq yo‗llari, ayniqsa miya stvolining 
retikulyar formasiyasi orqali o‗tuvchi yo‗llar ham muhim rol o‗ynasa kerak. Masalan, 
miya po‗stlog‗ining bir qismiga strixnin eritmasi bilan ho‗llangan qog‗oz qo‗yib, 


140 
yuzaga chiqarilgan asab impulslarining razryadlari ikkala yarim shar po‗stlog‗ini 
birlashtiruvchi qadoqsimon tana qirqib qo‗yilganiga qaramay, qarama-qarshi yarim 
sharga ham tarqaladi. Farmakologik modda — aminazin (xlorpromazin) retikulyar 
formasiya funksiyalarini susaytirganda impulslar bir yarim shardan ikkinchi yarim 
sharga o‗tmay qo‗yadi. 
Ta‘sirlovchilarni differensiallash jarayonida ichki tormozlanish qo‗zg‗alish 
irradiasiyasini 
cheklab, 
neyronlarning 
muayyan 
guruhlarida 
qo‗zg‗alish 
konsentrasiyasiga yordam beradi. 
I.P. Pavlov shartli reflekslarga tormozlovchi signallarning ta‘sirini tekshirib, 
qo‗zg‗alishgina emas, tormozlanish ham irradiasiyaga va konsentrasiyaga qodir, 
degan xulosaga kelgan. 
Tormozlanish irradiasiyasini quyidagi tajribada ko‗rish mumkin. Itning keyingi 
oyog‗i bo‗ylab 5 ta kasalka (suykanchiq) biriktirilgan, bular terining turli 
bo‗laklariga; mexanik ta‘sir ko‗rsatgan. Yuqoridagi to‗rtta kasalka ijobiy shartli 
signallar sifatida qo‗llanilgan: ularning ta‘sirida itda so‗lak ajratish shartli refleksi 
yuzaga chiqqan. Pastdagi kasalka teriga ta‘sir etganda ovqat berilmagan, bu ta‘sirot 
tormozlovchi effekt bergan. Tajribalarning ko‗rsatishicha, pastdagi kasalka 
qo‗llanilgach, terining boshqa qismlariga ta‘sir etishlariga ta‘sir etish kuchsiz effekt 
berdi, faqat eng yuqoridagi kasalka ta‘sirida kuchli shartli refleks vujudga keldi. 
Tormozlovchi agent ta‘siridan qisqa vaqt (masalan, 1 minut) keyin ijobiy 
ta‘sirlovchilar qo‗llanilganda ham, shunday natija olinadi. Uzoqroq muddatdan keyin 
refleksning tormozlanishi susayadi va shartli reflekslar tiklanadi. 
I. P. Pavlov bu ma‘lumotlarni shunday izohladi: tormozlovchi shartli signal 
ta‘sir etganda shu ta‘sirotni idrok etuvchi po‗stloq hujayralarida tormozlanish 
jarayoni ro‗y beradi; bu jarayon avval po‗stloqqa yoyiladi (irradiasiya), so‗ngra 
boshlang‗ich nuqtada to‗planadi (konsentrasiya). Tormozlanish irradiasiyasi turli 
itlarda tezlik bilan — 20 sekunddan 5 minutgacha vaqt ichida avj oladi. Tormozlanish 
konsentrasiyasi esa 4—5 baravar sekinroq ro‗y beradi. Ichki tormozlanish 
irradiasiyasining tabiati hozircha aniq emas. 


141 

Download 3,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   ...   126




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish