G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Tush ko‘rish. 
Tush ko'rish chuqur uyquga ketishdan yoki uyg'onishdan 
avval sodir bo'ladi. Uyqu tenglashish, paradoksal va ultraparadoksal 
fazalarga bo'linadi. K o'pincha odam ultraparadoksal bosqichda tush 
ko'radi. Tush ko'rish bosh miya yarimsharlari po'stlog'ida avval bo'lib 
o'tgan turli ta ’sir yoki ichki retseptorlarning ko'zg'alib, miya po'stlog'iga 
t a ’sir etishi natijasida paydo bo'ladi. M asalan, bolaning biror joyi 
og'riyotgan bo'lsa yoki yotishdan avval to'yib ovqatlangan bo'lsa u har 
xil tushlar k o'rish i m um kin. B a’zan odam uxlab yotganida tashqi 
retseptorlarga ta ’sir bo'lganda tush ko'radi. Masalan, oyoqning ochilib 
qolib, sovqotishi yoki isib ketishi tush ko'rishga sabab bo'ladi.
Gipnoz. 
V .Y a.D anilovskiy, V.M .Bexterev va 
I.
P.Pavlov gipnoz 
hodisasini ilmiy asosda o'rganishgan. Gipnoz bir maromdagi kuchsiz 
t a ’sirlo v c h ilar bilan m iya p o 's tlo g 'i ayrim nerv m a rk a zlarin in g
torm ozlanishiga asoslangan. Gipnozchining bir m arom da ishontirib 
tavsiya qilishi yoki turli yaltiroq narsalar yoki bir tekisdagi harakatlari 
ta ’sirlovchilar bo'lib xizmat qiladi. Gipnotik uyquda tormozlanish miya 
yarim sharlarining hamma sohasiga tarqalmaydi. Ayrim markazlardagi 
tormozlanish bir vaqtdagi induksiya tufayli kuchayadi. Bu markaz boshqa 
markazlardan ajralgan holda bo'ladi. Tormozlanish markaziga qarab, 
gipnoz qilingan odam turli sub’ektiv sezgilar va hidlarni his etadi.
5 yoshgacha bo'lgan bolalar gipnozga berilmaydi. Gipnozning kuchi 
gipnoz qiluvchiga, bola nervining tipiga va nerv sistemasidagi qo'zg'alish, 
tormozlanish jarayonlarining xususiyatlariga bog'liq bo'ladi.
100
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Uyqu gigiyenasi. 
Bolalar va o'smirlar uyqusini gigiyenik jihatdan to'g'ri 
uyushtirish ular ish qobiliyatining yuqori boiishini ta ’minlovchi asosiy 
omillardan hisoblanadi. Bolaning o'rni qulay boiishi, xona sokin boiishi, 
m a iu m bir vaqtda uxlashga o'rganish muhim ahamiyatga ega. Uxlashdan 
avval xonani shamollatish, toza havoda sayr qilish, tishni yuvish, yuvinish, 
oyoqlarni iliq suvda yuvish tavsiya etiladi. Bola kechqurun uxlashga 
yotishidan 1,5-2 soat oldin ovqatlanishi, xona harorati 20° С atrofida 
boiishi kerak, uyqudan oldin ularga kofe, choy, shirinliklar berish mumkin 
emas.
Bolaning o'rni juda yumshoq yoki juda qattiq ham boimasligi kerak, 
chunki o'rin juda yumshoq boisa, bola isib ketadi, qattiq o'rin esa ezilgan 
jo y la rd a qon ay lan ish in i q iy in la sh tira d i. N a tija d a b ola hadeb 
ag'darilaveradi va tushlar ko'radi.
Bola miriqib uxlamasa, nerv sistemasining ish qobiliyati pasayadi, kuni 
bilan lanj, parishonxotir b o iib yuradi. Chuqur uyquda bolaning nerv 
sistemasi yaxshi dam oladi. Vaqtida ishlab, vaqtida dam olish, jismoniy 
tarbiya bilan shug'ullanish, kun tartibiga rioya qilish, bola salomatligini 
yaxshilaydi, u miriqib uxlagandan keyin bardam b o iib yuradi.