G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Shartli reflekslarning biologik ahamiyati. 
Bola tug'ilgandayoq 
unda m a ’lum shartsiz reflekslar vujudga kelgan b o 'lad i. M asalan, 
so'rish, yutish, so'lak ajralishi, himoya reflekslari (issiq narsadan qo'lni 
tortib olish, yo'talish, aksa urish va hokazo), jinsiy reflekslar, mavjud 
b o 'lad i.
S h a rtli refle k slar o rg an izm n i ta sh q i m u h it s h a ro itig a an ch a 
m u rak k a b m o sla sh tirad i. O dam o v q atn i h id id an to p a d i, v aq tn i 
chamalaydi va hokazo. Ovqatning hidiga so'lak, m e’da shirasi ajrala 
b o sh la y d i. S h a rtli t a ’sirlo v c h ila r s ig n a lla rn i bo sh m iya k a tta
7-rasm. 
Refleks 
1-tizzapayi; 2-retseptorlar;
3-sezuvchi nerv tolasi; 4-sezuvchi nerv
hujayrcisi; 5-oraliq nerv hiijayrasi;
6-harakatlantiruvchi nerv hiijayrasi;
7-harakatlantiruvchi nerv tolasi;
8-muskul.
70
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yarim sharlari p o ‘stlo g ‘ida analiz va sintez qilib, t a ’sirotga jav o b
berishga tayyorgarlik k o ‘radi.
Shartli refleks hosil bo6lishidagi shart-sharoit. 
Shartli reflekslar hosil 
boiishi uchun quyidagilar zarur:
1) befarq (indiffeoyent) ta ’sir, bu ta ’sir shartli ta ’sir deb yuritiladi;
2) shartli ta ’sir shartsiz ta ’sirdan oldin kelishi va shartsiz ta ’sir qila 
boshlagandan keyin ham birmuncha vaqt ta ’sir ko'rsatib turishi kerak;
3) shartli va shartsiz ta ’sirlar shu tariqa birga qoilanilishi kerak.
Shartli ta ’sir shartsiz ta ’sir bilan quvvatlab turilmasa, shartli refleks
hosil boim asligi mumkin.
Hayot mobaynida b a’zi shartli reflekslar so‘nib, yangilari paydo b o iib
turadi. Masalan, bola tugilgandan keyin m a’lum vaqtlarda onasini 7-8 
marta emsa, 1,5-2 yashar boiganda bir sutkada 5-6 marta emadi, katta 
boiganida esa 3-4 mahal ovqatlanadi. Shartli refleksning hosil bo iish 
tezligi odamning hayot tarziga, yoshiga, nerv sistemasining funksional 
holatiga, ta ’sirlovchilarning tabiatiga b o g iiq b o ia d i. Bolalarda turli 
rang, shakl va o'yinchoqlarga so ia k ajratish yoki himoya va boshqa 
shartli reflekslar hosil boiishi mumkin.