G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Retikulyar formatsiya va uning ahamiyati
Retikulyar formatsiya yirik nerv hujayralari chigali va to'ridan iborat 
bo'lib, ju d a k o 'p sinapslarga ega b o'lgan hujayralardir. R etikulyar 
formatsiya hujayralari orqa miya bo'yin qismining yon va orqa shoxlari 
orasidan boshlanib, uzunchoq miya va Varoliy ko'prigida ko'payadi. 
Retikulyar formatsiyaga oraliq miyachaga xos bo'lmagan yadrolar ham 
kiradi.
Retikulyar formatsiya uncha qo'zg'aluvchan emas. Hujayralari miya 
sopida to 'r shaklida joylashgan, katta yarimsharlar po'stlog'i, po'stloq 
osti qismlar oraliq miya, miyacha, orqa miyaga moslanuvchi trofik ta ’sir 
etadi. R etikulyar form atsiya uxlashda, uyg'onishda va boshqa his- 
hayajonli jarayonlarda ishtirok etadi. Retikulyar formatsiya hayotiy zarur 
nerv markazlari: nafas olish, yurak qon tomirlar sistemasi, ovqat hazm 
qilish, yo'tal, aksa urish, vestibulyar va eshitish nerv markazlari bo'lib, 
butun ichki organlar ishini boshqarib turadi. M asalan, hayvolarda 
retikulyar formatsiya hujayralari qo'zg'atilsa, uxlagan hayvon uyg'onadi, 
agar ular olib tashlansa, hayvon uyquga ketadi va hokazo.
Bosh miya katta yarim sharlari
Bosh miya katta yarim sharlari ikkita yarim shardan iborat bo'lib, 
bosh miyaning eng rivojlangan qismidir. Ikkita yarimshar bir-biri bilan 
gorizontal plastinka, qadoqsimon tana yordamida birikadi. H ar bir yarim 
sharda miya qopqog'i, hid bilish miyasi, asosiy markaziy bo'laklar va
64
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ikkita yon qorincha bo'ladi. Yarim 
sharlar bir biridan uzunasiga ketgan 
yoriq bilan ajralib turadi. Y arim
sharlarning ustki yuzasida juda ko'p 
pushtalar va egatchalar bor. H ar bir 
yarim shaming tashqi, ichki va pastki 
yuzasi boiadi.
Miya yarim sharlari katta egatcha- 
larining: peshona, tepa, ensa, chakka 
va orolcha kabi boiaklari bor.
Silviyev egatchasi miya yarim
sharlarin in g asosidan boshlanib, 
orqaga va bir oz yuqoriga ko'tariladi, 
yarim sharlarning chakka boiagini 
boshqalardan ajratadi.
Roland, ya’ni markaziy egatcha 
miya yarim sharlarining yuqori chetidan boshlanib, o'rtada Silviyev egati 
tomon pastga yo'naladi, katta yarim sharlarning peshona boiim ini tepa 
boiagidan ajratib turadi. Shuningdek, ensa tepa egatchasi katta yarim 
sharlarining orqa tom onidan ko'ndalangiga yo'nalgan b o iib , ensa 
boiagini tepa boiagidan ajratadi. Har qaysi boiagidagi mayda egatchalar 
pushtalar yordamida bir biridan ajraladi. K atta yarimsharlarning orolcha 
boiagi Silviyev yorigining chuqurligida yotadi, peshona, tepa, chakka 
b o iak lar bilan o'ralib turadi.
Peshona boiim ida to'rtta: oldingi markaziy, yuqorigi, o'rta va pastki 
pushta boiadi. Oldingi markaziy pushta Roland egatining oldida, qolgan 
uchtasi ko'ndalang joylashgan. Tepa boiagida uchta: orqa markaziy va ikkita 
ko'ndalang pushta bor. Chakka boiagining yon yuzasida uchta, pastki 
yuzasida esa ikkita pushta, ensa boiagida uchta kichikroq pushta boiadi.
Miya katta yarim sharlarning ichki yuzasida ham bir nechta egatchalar 
bor (5-rasm).