G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I


Ismoil Jurjoniy (1080-1141)


bet8/202
Sana16.06.2022
Hajmi
#676128
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   202
Ismoil Jurjoniy (1080-1141) 
m o h ir tab ib sifatida tanilgan. U ning 
kasallikni aniqlash usullari, «Tibbiyot usullari» kabi kitobdari m a ’lum 
va m ashhur bo 'lg an . U odam so g 'lig 'in i saqlash uchun zararli t a ’sir 
etuvchi barcha narsalarni yo'qotish lozim deb yozadi.
Abu Bakr ar-Roziy (865-925) 
«O rganlar funksiyalari» nomli kitobida 
o d a m ta n a s id a g i b a rc h a o rg a n la rn i b a y o n e ta d i. U n in g fik ric h a , 
odamning kasallanishiga asosiy sabab havo, m uhit, turm ush sharoiti, yil 
fasllarining o'zgarishi, sabab bo'ladi. Ar-Roziy birinchi bo'lib bemorga 
tashxis qo'yishni taklif etdi. U birinchi bo'lib chechakni oldini olish uchun 
em lash kerakligini va uni qanday ijro etish y o 'llarin i to 'liq k o 'rsa tib
bergan. Jahon ilmiy tafakkuri rivojiga ulkan hissa q o'shgan buyuk alloma 
Abu Ali Ibn Sino (980-1037) 
ju d a k atta ilmiy meros qoldirgan. U o'zidan 
oldin o 'tg an Sharq m utafakkirlarining asarlarini chuqur o'rganish bilan 
birga, qadimgi yunon tibbiy-ilmiy va falsafiy merosini, xususan, Aristotel, 
Evklit, Ptolom ey, G alen, G ip p o k rat kabilarning asarlarini qunt bilan 
o'rgandi. Ibn Sinoning «K itob al-qonun fittib» (Tib qonunlari) kitobi 
beshta katta kitobdan iborat bo'lib, 1956- va 1962-yillarda rus va o'zbek 
tilla r id a q a y ta n a s h r e tilg a n . Bu k ito b la r d a o d a m a n a to m iy a s i, 
fiziologiyasi va gigiyena kabi tibbiyotning nazariy fanlariga ham da ichki 
kasallik lar, ja rro h lik , dorishunoslik, yuqum li k asallik larg a taallu q li 
bilim lar bayon etilgan. Bu k ito b 600 yil davom ida butun jah o n d a g i 
s h ifo k o rla r u ch un asosiy q o 'lla n m a b o 'lib keldi, u n d a g i k o 'p g in a
m a ’lum otlar hozir ham ahamiyatini saqlab kelmoqda. U 36 m arta qayta
11
www.ziyouz.com kutubxonasi


nashr etilgan. Ibn Sino turli yuqum li kasalliklarning kelib chiqishi va 
tarqalishida ifloslangan suv va havoning roli k a tta ekanini uqtirib, suvni 
qaynatib yoki filtrlab iste’mol qilishni tavsiya etgan. U tashqi m uhitdagi 
tu rli tab iiy n a rs a la r suv, h av o o rq a li k a ssa llik ta rq a tu v e h i k o 'z g a
ko'rinm aydigan «mayda hayvonlar» y a ’ni m ikroblar (m akruhlar) haqida 
L .P asterdan 800 yil ilgari o 'z fikrini bildirgan. K asalliklarning oldini 
olishda tashq i m uhitni m uh ofaza qilish, shaxsiy va ijtim oiy gigiyena 
qoidalariga amal qilish zarurligi haqidagi flkrlarni bundan 100 yil ilgari 
bayon etgan.
Ibn S inoning bolani tarb iy ala sh va o 's tiris h to 'g 'ris id a g i fikrlari 
diqqatga sazovordir.
XII asrda yashab ijod qilgan Ismoil Jurjoniy, N ajibuddin Sam arqandiy, 
XVI asrda yashagan Sulton Ali Tabib Xurosoniy anatom iya, fiziologiya 
va gigiyena fanining rivojiga k a tta hissa qo'shganlar.
Fiziologiya fanida eksperimental usulni q o ila s h ingliz flziologi Vilyam 
G a rv e y d a n b o s h la n a d i. U 1628-yilda ta jr ib a la r ig a a s o sla n ib q o n
aylanishning k atta va kichik doiralari haqida, yurakning qonni harakatga 
keltiruvchi organ ekanligi haqida to 'g 'ri tasavvur berdi. XVII asrning 
birinchi yarm ida fransuz fiziologi R .D ek art refleksni k ash f etdi. Lekin 
«refleks» iborasini XVIII asr oxirida chex olimi G.Proxaski joriy qilgan.
XVII-XVIII asrlarda S.Gels qon bosimini o'lchadi. V.M. Lom onosov, 
L .Paster, R .K ox, I.I.M echnikov va bo sh q alar o 'z kashfiyotlari bilan 
anatom iya, fiziologiya va gigiyena fanning rivojlanishiga k a tta hissa 
qo'shg anlar.
X IX 
asrga kelib anatom iya, fiziologiya va gigiyena fani tez rivojlana 
boshladi. Rus fiziologlaridan I.M . Sechenov, I.P. Pavlov S.P. Botkinlar 
tom onidan progressiv ta iim o t yaratildi.
I.M. Sechenov 1862-yili «Bosh miya reflekslari» nomli asarini nashr 
qilgan va ushb u a sarid a m ark aziy nerv sistem asidagi to rm o z la n ish
ja r a y o n in i o ch ib b e rg a n . F iz io lo g iy a fa n in in g riv o jla n is h id a I.P . 
Pavlovning hissasi juda katta. U reflekslar nazariyasini rivojlantirdi. 1904- 
yilda hazm tizimi fiziologiyasiga oid ishlari uchun N obel m ukofotiga 
sazo vor b o 'ld i. I.P .P a v lo v sh a rtli reflek slarn i k a s h f etdi, oliy nerv 
faoliyatining tiplarini yaratdi, ikkinchi signallar tizimini o'rgandi. Pavlov 
hayoti davom ida 200 dan ortiq shogirdlar tayyorladi.
Jahonga tanilgan buyuk rus fiziolog olim lardan V .P.Babkin, L.A. 
Orbeli va K .M .B ikovlar shular jum lasidandir.
12
www.ziyouz.com kutubxonasi


X X
asrga kelib yosh fiziologiyasi ja d a l riv o jlan a boshladi. Y osh 
fiziolgiyasi m ustaqil fan sifatida tarkib topishida m s olim laridan A.A. 
Leontev, A.R. Luriya, I.N. M arinova, A.A. M arkosyan, M.V. A ntropova, 
A .S.X ripkovalarning xizm atlari katta.
1976-yilda A.A.Leontevning «Bolalar organizmining anatom iyasi va 
fiziologiyasi» nom li kitobi bosilib chiqdi. 1968-yili A .M arkosyanning 
«Bolalar va o'sm irlarning m orfologik va fiziologik xususiyatlari» A.G. 
X ripkovaning 1975-yilda «Yosh fiziologiyasi», 1978-yilda esa «Bolalar 
anatom iyasi, fiziologiya va gigiyenasi» nomli kitoblari chop etildi.
B olalar va o 'sm irla r gigiyenasi m ustaqil fan sifatida X IX asrning 
o 'rtalarid a shakllana boshladi. Rus gigiyenist olimlari A.P. Dobroslavin 
va F.F. Erism anning uzluksiz tajribalar olib borishlari natijasida gigiyena 
eksperimental fan bosqichiga ko'tarildi va tez rivojlana boshladi.

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   202




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish