M aktab o 4quvchilarining kun tartibini tuzishda nerv sistemasining
funksional biologik ritmi asos qilib olindi. K o 4pchilik sog'lom yosh
bolalarda bosh miya yarim sharlari qo4zg4alishining yuqori ko 4rsatkichlari
ertalabki va kunduzgi soatlarda, uning pasayishi esa kechki soatlarda
kuzatiladi. Kuzatishlar o4quvchilarning ish qobiliyatlari ko4rsatkichlarining
o 4zgarishini, ya’ni kun davomida bu ko 4rsatkichning 2 m artta ortishini
(birinchisi soat 8 dan 12 gacha, ikkinchisi 16 dan 18 gacha bo'lishini)
aniqladi. Ish qobilyatining birinchi ko4tarilishi ikkinchisiga
nisbatan yuqori
va davomliroq bo4ladi. Lekin hamma bolalarda ham yuqori bioritmik holat
shu oraliqda bo4lmaydi. Masalan, kichik maktab yoshidagi bolalarning
fiziologik funksiyalarining davriy o 4zgarishini maxsus tadqiq qilish ularni
turli har akterdagi bioritm guruhlariga ajratishga imkon beradi. Birinchi
guruhni kun mobaynida fiziologik ko'rsatkichlari 2 m artta ortidagan
bolalar, ikkinchi guruhni esa funksional ko'rsatkichlari kunning o'rtasida
bir martta ko'tariladigan bolalar tashkil etadi.
Uchunchi guruhga yuqori
fu n k sio n al k o 4zg4alishga ega b o lalar, to 'rtin c h i g u ruhga esa bu
ko4rsatkichlar noto4g4ri ko4rinishlarga ega bolalar kiradi.
O'quvchilarning kun tartibini organizm fiziologik funksiyalarning
tabiiy ortishi va pasayishi davrlariga mos kelgan ravishda tuzish mumkin.
U q uy id ag i ta rk ib iy qism larn i: 1. M a k ta b va uydagi o 4quv
mashg4ulotlarini; 2. K o 4proq ochiq havoda dam olishni; 3.
M untazam
va to 4laqonli ovqatlanish va ertalabki badantarbiya bilan shug4ullanishni;
4. Gigiyenik jihatdan to 4laqonli uyquni; 5. 0 4z xohishiga qarab tanlagan
mashg4ulotlarga (badiiy kitob o 4qish, musiqa bilan shug4ullanish, rasm
solish va boshqalar) ham vaqt ajratishni o ‘z ichiga oladi.
Kun tartibining n o to 4g 4ri bo4lishi, ayniqsa to 4yib uxlamaslik bosh
miya p o 4stlog4ining tiklanish jarayonlariga hamda o'quvchilarning ish
qobiliyatiga ta ’sir qiladi.
Gigiyenik jihatdan asoslanib tuzilgan kun tartibi o'quvchining kun
bo4yi bajaradigan asosiy faoliyati turlarini me’yorlashga, aqliy va jismoniy
mehnatini, dam olishini to 4g4ri olib borishiga imkon beradi. M aktab
d a stu ri o 'q u v ch ilarn in g aqliy fao liy atin i ja d a lla sh tirish n i t o 4g 4ri
rejalashtirmas ekan, o 4quv jarayoni va sog4liqni saqlashda k o ‘zlangan
maqsadga erishish qiyin bo4ladi.
Kun tartibiga q at’iy amal qilmaslik o 4sib kelayotgan organizmga juda
yom on t a ’sir k o 4rsatad i. O 'q u v ch ila rn in g ish q ob iliy ati pasayib,
o 4zlashtirishi
yomonlashadi, vaqt o 4tishi bilan esa, sog4lig4ida salbiy
o'zgarishlar paydo bo'ladi.
122
www.ziyouz.com kutubxonasi
K un tartib i ayrim b andlarining m untazam ta k ro rlan ib , turishi
organizm hayot faoliyatining m a ’lum bir
m arom ga tushib olishini
ta ’minlaydi. Bola m a’lum bir vaqtda uyg'onishga o ‘rganadi, m a’lum
soatlarda qorni ochganini, kuch-quvvatga to'lib-toshganini, m a’lum bir
vaqtda charchaganini sezadi. O'quvchining kun tartibi organizmning
jismoniy va ruhiy imkoniyatlariga mos tarzda tuzilishi kerak.
0 ‘quvchining kuni ertalabki gigiyenik gimnastika mashg'ulotlari bilan
boshlanadi (1, 2-jadvallar). Ertalabki badantarbiya va suv muolajalari
uyquni qochirib, o ‘quv faoliyatiga tez kirishib ketishga yordam beradi.
1-jadval
Download
Do'stlaringiz bilan baham: