G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

B u y ra k n in g m ik ro sk o p ik tu z ilish i. 
Buyrakni bo'ylam asiga kesib 
qaralganda, uning to'qimasi ikki qavatdan: tashqi qoramtir po'st qavat 
va ichki oqim tir m ag'iz qavatdan iborat ekanligi ko'rinadi. Buyrak 
to'qim asi murakkab mikroskopik tuzilishga ega bo'lgan nefronlardan 
tashkil topgan. H ar qaysi buyrakda 1 mln. atrofida nefron bor. Nefronlar 
buyrakning ish boshqaruvchi asosiy tuzilmasi hisoblanadi. Ular murakkab 
tuzilgan. Buyrakning po'st qavatida voronka shakldagi Shumlyanskiy 
kapsulasi joylashgan bo'lib, u ikki qavatli yupqa pardadan tashkil topgan. 
Ushbu kapsuladan birinchi tartib egri-bugri kalavasimon kanalchalar 
b o sh lan ib , b u y rak n in g p o 's t q a v a tid a n m a g 'iz q av atig a o 'ta d i. 
Buyrakning mag'iz qismida kalavasimon kanalcha to'g'rilanib, yuqoriga 
buriladi. Bu burilish joyi Genii qovuzlog'i deb ataladi. So'ngra u yana 
buyrakning po'st qavatiga o'tib ikkinchi tartib egri-bugri kalavasimon 
kanalchani hosil qiladi. U chiqaruvchi kanalga tutashadi.
K alavasim on kanalchalarning uzunligi 120 km, atrofida bo'ladi. 
Chiqaruvchi kanal buyrkning p o 'st va m ag'iz qavatlari orqali o'tib, 
buyrak jomiga quyiladi. Undan esa yuqorigi siydik yo'li boshlanadi.
Shumlyanskiy kapsulasiga arteriya tomiri kirib, mayda tomirchalarga, 
ya’ni to'rsimon shakldagi kapillyarlarga bo'linib, Malpigi tugunchasini 
hosil qiladi. Bu tugunchaning kapillyalari yana bir biri bilan qo'shilib, 
kapsuladan chiquvchi arteriya tomirini hosil qiladi. Shu tomir kapsuladan
248
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

chiqib, yanada m ayda k apilyarlarga b o ‘linadi, ular esa egri-bugri 
kalavasimon kanalchalar va Genii xalqasi atrofini to ‘rsimon shaklda 
o ‘raydi. Shunday qilib, buyrakda qon aylanishining asosiy xususiyati 
sh u n d an ib o ra tk i, arte riy a qoni ikki jo y d a t o ‘rsim on sh ak ld ag i 
kapillyarlar orqali o ‘tadi. Shundan keyin arteriya kapillyar tomirlaridan 
vena kapillyar tomirlari boshlanadi. Ular bir-biri bilan qo ‘shilib, buyrak 
venasini hosil qiladi.
Siydik yo4li 
buyrak jomidan boshlanib, qorinning orqa devori bo‘ylab 
pastga tushadi va siydik pufagiga tutashadi. Siydik yo4lininig uzunligi 
katta odamda 30 sm b o ‘lib, uning devori uch qavatan: ichki - shilliq 
qavat, o ‘rta-muskul qavat va tashq-seroz qavatdan iborat. Buyrakda 
filtrlanib hosil bo'lgan siydik, siydik yo‘li orqali siydik pufagiga uzluksiz 
quyilib turadi.
Siydik pufagi 
(qovuq) qorinning pastki qismida chanoq sohasida 
joylashgan bo4lib, uning hajmi katta odamda 500-700 ml bo‘ladi. Siydik 
pufagining devori ham uch qavatdan: ichki shilliq, o ‘rta-muskul, tashqi- 
seroz qavatdan iborat. Uning tub qismida uchta teshikcha bo‘lib, ularning 
ikkitasi o ‘ng va chap buyraklardan siydik yo‘llarining quyilish joyi, bittasi 
siydik kanalining chiqish joyi. Siydik pufagi to ‘lgandan so‘ng, uning 
devori taranglashib, sezuvchi retseptorlarni q o ‘zg‘atadi, hosil b o ‘lgan 
impuls oldin orqa mivaga, undan bosh miya yarim sharlariga boradi va 
odam da siydik chiqarish refleksi yuzaga keladi. H arakatlantiruvchi 
nervlarning qo'zg'alishi orqali siydik pufagi devorining silliq muskullari 
qisqarib, unda to ‘plangan siydik, siydik chiqarish kanali orqali tashqariga 
chiqariladi.