G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Kasb-hunar kollejlarida dars va dars jadvallariga qo‘yilgan
gigiyenik talablar
Kasb-hunar kollejlaridagi o'qishda tavsiya qilinadigan asosiy gigiyenik 
tadbirlardan biri, o'zlashtirish kerak bo'lgan m aium otlarni asta-sekin 
ko'paytirish hamda dars jadvalini tuzishda o'quv darslarini korxonadagi 
mashg'ulotlar bilan aralashtirib, oqilona tuzishdir.
K asb-hunar kollejlarida dars jad v allari talabalarning anatom o- 
fiziologik xususiyatlarini hisobga olgan holda tuzilishi kerak. Nazariy va 
amaliy m ashg'ulotlar jadvali, o'quv ustaxonalarini aniq sharoiti va 
im k o n iy atid an kelib ch iq q an ho ld a tu zilad i. N azariy va am aliy 
mashg'ulotlar q at’iy reja asosida belgilanadi. Amaliy mashg'ulotlar tartibi 
har bir kollej yo'nalishidan kelib chiqadi.
O'quv va korxona tartibini belgilashda o'smirlar zimmasiga tushadigan 
umumiy og'irlik, ularning yoshi va ish bajarish qobiliyatini hisobga olish 
lozim. Shunda organizmda dinamik stereotip yuzaga kelib, hosil b oigan 
shartli refleks tufayli ish bajarish qobiliyatini sekin-asta fiziologik 
sharoitda oshirish mumkin bo'ladi.
119
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

D inam ik stereotip o'sm irlarda o 'z-o'zidan shakllanmaydi, bu ish 
bajarishni takomillashtirish, unga o'rganish va ko'nikish natijasida yuzaga 
keladi.
Nazariy darslar shovqindan, tebranishlardan va boshqa korxonalarda 
k u zatila d ig an organizm ga salbiy t a ’sir k o 'rsa ta d ig a n o m illard an
ch eg aralang an alohida x o n alard a o 'tk a z ilish i kerak. K asb -h u n ar 
kollejlarida 30 talabaga mo'ljallangan o'quv xonasining sathi 50 m2, o'quv 
xonalari va laboratoriyalar sathi 60-90 m2, chizmachilik xonalari esa 90 
m2 bo'lm og'i lozim.
O'smirlarning korxonada kasb o'rganishiga ajratilgan vaqt bir haftada 
36 soatdan oshmasligi kerak. Nazariy dars vaqti 50 daqiqadan bo'lishi 
kerak. Kasb-hunar kollejlarida dars jadvali yilga tuziladi. Dars jadvalini 
tuzishda fanlarning talabalar tom onidan qay darajada o'zlashtirilishi 
hisobga olinishi kerak. Shunga ko'ra barcha fanlar 4 guruhga bo'linadi: 
birinchi darajali qiyin fanlar - m atem atika, fizika, chet tili, ikkinchi 
darajali qiyin fanlar - kimyo, maxsus texnologiya, uchinchi darajadagi 
fanlar - materialshunoslik, ishlab chiqarish texnologiyasi va uni tashkil 
qilish, to'rtinchi darajadagi fanlar-jism oniy tarbiya, boshlang'ich harbiy 
ta ’lim.
O 'zbekiston R espublikasi V azirlar M ahkam asining 1999-yil 27- 
mayidagi «O'zbekistonda jismoniy tarbiya va sport ni yanada rivojlantirish 
chora-tadbirlari» to'g'risidagi 271-sonli qaroriga asosan o'quv rejasidagi 
jismoniy tarbiya fani har bir semestrda 2 soat o'rniga 4 soatdan o'qitiladi. 
Tanlov fanlar soatlari maxsus fanlar blokiga kiruvchi fanlar sifatida kollej 
Pedagogik Kengashi qaroriga ko 'ra o'zgartirilishi mumkin. Buxgalteriya 
hisobi nazariyasi 20 s, buxgalteriya hisobi - 40 soat, mebellar texnologiyasi
- 20 s. avtomobillar tuzilishi 40 s, avtomobilsozlik asoslari 20 s va h.k. 
Uchinchi bosqichdagi ishlab chiqarish amaliyoti oldidan talabaga bitiruv 
ishi vazifasi beriladi, bu ishlarni talaba ushbu amaliyot jarayonida bajarishi 
lozim. 15 yoshli o'smirlar uchun korxonada o'tkaziladigan amaliy darslar 
muddati 4 soat, 16-17 yoshlilarga esa 6 soatdan oshmasligi kerak. Yoshi 
18 ga to 'lg a n o 's m irla r uchun bir k u nlik ishlash m u d d ati k a tta
yoshdagilarning ish muddatiga tenglashtiriladi.
B irinchi o 'q u v y ilida k o rx o n ad a k asb ga o 'rg a n is h va am aliy 
mashg'ulotlar faqat sanitariya-gigiyena talablariga javob beradigan o'quv 
ustaxonalarida va b oiim (tsex)larda olib borilishi kerak. Bunda trenajerlar 
ham da texnik vositalarni qo 'llash (TSO) tavsiya etiladi. Ikkinchi va
120
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

uchinchi o 4quv yilida mehnat darslari sanitariya-gigiyena qoidalariga 
javob beradigan ustaxonalar va o 4quv bo4limlarida o'tkazilishi lozim.
K o rxonalarda kasbni o 'rganishga bag'ishlangan amaliy darslar 
davomiyligini sekinlik bilan uzaytirish darkor, bu m uddat o 4smirlar 
yoshiga qarab 3 soatdan 6-8 soatgacha uzayishi mumkin. Tanaffuslarning 
vaqti jismoniy yuklamalarga, talaba gavda holatining tez-tez o'zgarib 
turishiga, shovqin va ko'zga t a ’sir etuvchi ta ’sirlovchilarning ta ’sir 
darajasiga qarab belgilanadi. T an afuslar birinchi o 4quv yilida 50 
daqiqadan so4ng 10 daqiqali, ikkinchi o 4quv yilida 1,5 soatdan, uchinchi 
o 4quv yilida 2 soatdan so4ng o 4tkaziladi. H ar bir nazariy darsdan so4ng 
10 daqiqali tanaffus belgilanadi.
VIBOB.
O QUVCHI VA TALABALARNING KUN TARTIBI