G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Buyraklar funksiyasini boshqa-
rilishi. 
B uyraklar, siydik hosil b o ‘lishi nerv va gum oral y o ‘l bilan 
boshqariladi. Simpatik nerv tolalari buyrak qon tomirlarini toraytirib, 
siydik ajralishini kamaytiradi. Parasimpatik nerv tolalari esa buyrak qon 
tomirlarini kengaytirib, siydik ajralishini ko 4paytiradi. Bu nervlarning 
markazi orqa va bosh miyada joylashgan. Bosh miyaning pastki sohasida 
joylashgan gipofiz bezining orqa miyaning bo'lagida sintezlanadigan 
antidiuretik gormoni (ADG) buyrak egri-bugri kanalchalarining devoriga 
t a ’sir etib, reabsorbsiya jarayonini kuchaytiradi va siydik ajralishini 
kam aytiradi. Qalqonsim on bezda sintezlanadigan tiroksin gormoni, 
ak sin ch a, re a b so rb siy a ja ra y o n in i p a sa y tirib , siydik ajra lish in i 
ko‘paytiradi. Ajartiladigan siydik miqdori iste’mol qilinadigan suyuqlik 
miqdoriga bog4liq, issiq shaoitda issiq vaqtda, jismoniy ish bajarganda 
siydik ajralish kamayadi, chunki ter ajralishi ko4payadi.
25-rasm. 
Buyrakning tuzilishi: 
1-po ‘stloq qavati; 2-mag 4z qavati;
3-kichik kosachalar; 4-katta
kosacha;
5-buyrak jomi.
250
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Siydik ayrishining yoshga oid xususiyatlari. 
Buyrak bolalarda kattalarga 
qaraganda pastroqda turadi. Shunda ham o 4ng buyrak chap buyrakka 
qaraganda pastroqda joylashgan.
13 yoshgacha buyraklarnipg vazni, tuzilishi, funksiyasi o 4zgarib boradi. 
Yangi tug‘ilgan bolada buyrakning vazni 11-12 g, 1 yoshda 36-27 g, 5 
yoshda 55-56 g, 7 yoshda 82-84 g, 13 yoshda 100-102 g, 15 yoshda 115- 
120 g bo4ladi.
Bola o 4sib rivojlangan sari buyrak massasi va fiziologik xususiyatlari 
o'zgarib boradi, lekin bu jarayonlar ayniqsa bola hayotining birinchi 
yilida 13-15 yoshida (b alo g 4atga yetilishi) va 20 yoshida sezilarli 
darajada bo4ladi. Yosh ulg4aygan sari qovuqning hajmi 200 ml. ga teng 
bo 4lsa, 10 yoshli bolalarda 600 ml. ga 12 yoshli bolalarda esa 1000 ml. 
ga teng b o ‘ladi. B iroq qovuq b u tu n lay t o ‘lm asd an tu rib siydik 
chiqarilishi mumkin.
Emadigan bolalarda siydik hosil b o ‘lishi bola tanasining har m2 sathiga 
hisoblaganda kattalarnikidan 2-3 m arta ortiq b o 4ladi. 7-9 yoshgacha 
kamayib jinsiy balog4at, yoshida bir oz ortadi. 1-3 yoshda bir kecha- 
kunduzda 760-820 sm3 5-6 yoshda 1 dm3, 7-8 yoshgacha 1-3 dm3 12-13 
yoshgacha 1,9 dm3 siydik hosil bo‘ladi.
Bolalarda moddalar almashinuvi jadal borganidan siydikning tarkibi 
kattalarnikidan farq qiladi, tarkibida organik moddalar va mineral tuzlar 
nisbatan kam b oiad i. Yosh ortishi bilan siydikning tarkibi va xossasi 
o 4zgarib boradi. Bolalarda siydik ko4proq hosil bo4ladi. Bir yoshgacha 
bo4lgan bola bir sutkada 350-380 ml, bir yoshda 750 ml, 4-5 yoshda 11 
atrofida, 10 yoshda 1,5 1, 15-16 yoshda 21 siydik ajratadi.
Bir yoshda siydik ajratishga shartli refleks hosil bo'lmaydi, shu sababli 
bola siydik tutib turolmaydi, chunki siydik chiqarish nerv markazlari 
yaxshi rivojlanmagan bo'ladi. 2 yoshdan boshlab siydik tutib turishga 
shartli refleks hosil bo‘la boshlaydi va tobora rivojlanib boradi.