G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Yurak faoliyatining boshqarilishi
Bolaning va katta yoshli odamning yuragini organizmdan ajratib olib, 
oziq moddali va kislorodli eritma bilan oziqlantirib turilsa, u bir necha 
soat qisqarib turadi. Yurakning bu xususiyati yurak avtomatiyasi deyiladi. 
Organizmda yurak avtomatiyasi ichki muhit o'zgarishiga qarab nerv va 
gum oral yo 4l bilan boshqariladi. Y urakka adashgan nervlar orqali 
uzunchoq miyadan markazga intiluvchi impulslar keladi. Orqa miyaning 
ko'kralc segmeptidan chiqqan simpatik tugunlardan 2 ta simpatik nerv 
adashgan nerv bilan birga yurak muskullariga tarmoqlanadi. Shunday 
qilib, umumiy uyqu arteriyasining yonidan aralash nervlar o 4tadi. 
Adashgan nerv markazlari qo 4zg4alganda yurakning qisqarishi va kuchi, 
q o 4zg4aluvchanligi hamda o 4tkazuvchanligi kamayadi. Simpatik nerv 
markazlari q o 4zg4alganda, aksincha, yurakning qisqarish soni, kuchi, 
q o 4zg4aluvchanligi ortadi. K atta yoshli odamda adashgan nerv yurak 
avtomatizmiga bir qadar tormozlovchi ta ’sir etadi. Bunga adashgan nerv 
tonusi deyiladi.
S im patik nervning yurak faoliyatiga t a ’siri ortib ketsa, yurak 
m uskullarida m oddalar alm ashinuvi kuchayadi. A dashgan nervlar
234
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

q o ‘zg‘alganda qonga k o ‘p m iqdorda atsetilxolin ajralib chiqadi, bu 
gormon yurak ishini sekinlashtiradi. Simpatik nervlar qo ‘zg‘alganda, 
qonga noradrenalin va adrenalin gormonlari quyilib, qon orqali yurakka 
simpatik nerv kabi ta ’sir k o ‘rsatadi. Bundan tashqari, qon tarkibidagi 
kalsiy, kaliy ionlari ham yurak faoliyatiga ta ’sir qiladi. Kalsiy yurak ishini 
tezlashtiradi.
Bola tug‘ilganda yurakni ta ’minlovchi nerv apparati yetarli darajada 
rivojlangan bo4ladi. Yurakka simpatik va parasimpatik nervlar ta ’sir eta 
boshlaydi. Lekin yangi tug‘ilgan bola yuragiga simpatik nerv t a ’siri 
kuchliroq, y a’ni simpatik nerv tonusi yuqoriroq bo ‘ladi. Uning k o ‘z 
soqqasi biroz bosilsa, yurak qisqarishi siyraklashadi.
7-8 yashar bolada yurak muskullari nervlar bilan to ‘la ta ’minlanadi. 
Simpatik va parasimpatik nervlar ta ’siri ancha barqaror b o iib qoladi. 
0 ‘smirlik davrida yurak funksiyalari katta odamlarnikiga o 4xshab qoladi.