G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

I X BOB.
 TAYANCH-HARAKAT APPARATINING YOSHGA XOS
XUSUSIYATLARI
Tayanch-harakatlanish apparatiga skelet va skelet muskullari kiradi. 
Skelet va muskullar tayanch-harakatlanish va himoya funksiyalarini 
o'taydi. Skeletdagi suyaklar orqa miya, bosh miya, yurak, o'pka va boshqa 
organlarni turli ta'sirdan himoya qiladi. Organizmdagi suyaklarni qoplab 
turgan skelet muskullari faol harakat a ’zosi bo'lib, muskullar qisqarganda 
bo'g'im larda harakat vujudga keladi.
Suyak sistemasi
Skelet («quritilgan» degan m a’noni anglatadi) 206 dan ortiq alohida 
suyaklardan tashkil topgan bo'lib, bularning 85 tasi juft, 36 tasi toq 
suyaklardan iborat.
Skeletdagi b a’zi suyaklar (miya qutisi, yuz suyaklari, qisman o^mrov 
suyagi va boshqalar) bevosita biriktiruvchi to 'qim ad an rivojlanadi. 
Bunday rivojlanislida biriktiruvchi to'qim a hujayralariga ohak tuzlari 
so'rilib, suyak hujayralari vujudga keladi.
Skeletdagi suyaklarning ko'pchiligi to g 'ay to 'q im asinin g suyak 
to'qimasiga aylana borishi bilan rivojlanadi va tog'ay to'qimasining ichida 
suyaklanish nuqtalari vujudga keladi. Birinchi suyaklanish nuqtalari 
embrion rivojlanishining 7-8-haftalarida vujudga kela boshlaydi.
Yangi tu g'ilg an bola skeletida ko'p ch ilik suyaklanish n u q talari 
vujudga kelgan bo'lib, skeletda tog'ay qismlari k o 'p bo'ladi. H ayot 
mobaynida suyaklar o'sib rivojlana boradi.
Har bir suvakning ustini suyak usti pardasi qoplab turadi, bu parda 
bolalarda juda pishiq bo'lib. hatto suyak singanda ham yirtilmaydi. Suyak 
usti pardasi ko'p miqdordagi qon tomirlar, nervlar bilan ta ’minlangandir. 
U lar suyak usti pardasi orqali suvakning ichki qismiga o'tadi. Suyak 
shikastlanganda yoki kasallanganda suyak usti pardasi hujayralari 
hisobiga suyak asli holiga keladi. Suyak usti pardasiga bog'lam lar va 
muskullar birilcadi. Bu parda tagida suyakning zich qavati bo'lib, uning 
tagida g 'ov ak qavat joylashgan. Uzun suyaklarning ichki qism ida 
suyakning bo'yi barobar bo'shliq bo'ladi. Yangi tug'ilgan va go'dak 
bolalar uzun naysimon suyaklarining bo'shliq qismida qizil ilik bo'lib,
172
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o'sish jaray on ida uning o 'rn ig a sariq ilik hosil bo'lad i. N aysim on 
suyaklarning ikki uchida, b a’zan yassi suyaklarda 15 yoshgacha qizil ilik 
saqlanadi.
Suyaklar shakli va tuzilishiga k o 'ra naysim on, yassi va aralash 
suyaklarga bo'linadi.
Naysimon suyaklar qo'l-oyoq skeleti tarkibiga kirib, ular orasida 
uzunlari yelka, bilak, tirsak, son suyaklari kaltalari qo'l va oyoq kaft va 
barmoq suyaklari hisoblanadi. H ar bir naysimon suyakning tanasi (diafiz) 
va ikki uchi (epifiz) farq qilinadi. Yassi suyaklarning shakli har xil bo'lib, 
ularga kallaning qoplovchi suyaklari, kurak va chanoq suyaklari kiradi. 
Aralash suyaklar esa turli shaklda bo'ladi. Suyaklar yuzasida notekisliklar, 
do'mboq, teshiklar va egatlar bo'lib, ularga umurtqalar, kaft usti va tovon 
suyaklari kiradi. Muskullar, paylar, boylamlar birikadi yoki tomirlar, 
nervlar o'tadi.