G. A. Dushanova, N. A. Yunusova, S. A. Xalilova genetikadan masalalar yechish usullari

GENETIK SIMVOLLAR

Genetik analiz o’tkazish belgilarning nasldan-naslga o’tishini o’rganish uchun har xil jinsdagi ikkita organizmni chatishtirish kerak. Genetikada chatishtirish belgisi X bilan ifodalanadi. Chatishtirish sxemasin i yozishda birinchi o’ringa ona, ikkinchi o’ringa ota organizm yoziladi. Urg’ochi jins ♀ (Zuhro ko’zgusi), erkak jins ♂ (Marsning naza va qalqoni) belgisi bilan ifodalanadi. Chatishtirish uchun ota-ona organizmlar R (lotincha parentis – ota-ona so’zining bosh harfi) bilan ifodalanadi.

Irsiyatni har xil bo’lgan ikkmtv organizmni chatishtirib olingan organizm duragay deyiladi. Duragay bo’g’inlar F (lotincha filialis-bolalar so’zining bosh harfi) bilan ifodalanadi. F charfining tagiga yoziladigan son duragayning yoshini, nechanchi bo’g’in ekanligini ko’rsatadi.

Ba’zi belgilar bilan bir-biridan farq qiladigan, lekin bir turga kiradigan ikkita organizmni chatishtirish, ular xil tur va avlodlarni chatishtirish tur iur ichida duragaylash deyiladi. Bundan tashqari, uzoq duragaylar ham bo’ladi, ular har xil tur va avlodlarni chatishtirishdan kelib chiqadi, javdarni bug’doy bilan chatishtirish, tog’ qo’chqorini (arxarni) xonaki qo’y bilan duragaylashdan olingan avlodlar uzoq duragaylarga misol bo’ladi.

Chatishtirish uchun olingan organizmlar bir, ikki juft va ko’p belgilar bilan bir-biridan keskin farq qilishi mumkin. Shunga ko’ra, duragaylar monogibrid, digibrid va poligibrid deb ataladi.