G /. Shaxmurova., I. T. Azimov u e. Raxmatov s. Axasanova., В I. Azimov

о
€ >
О
О
54

---

38. Bir va ikki urug1 pallali o ’sim liklar urug’im taqqoslang.
M ustaqil yechish uchun lest savollari
1.M urakkab gulqo’rg'onli g ’o ’za gulining tuzilishidagi qismlarini tartib bilan 
belgilang?
l)Gulkosacha; 2)Ost gulkosacha; 3)Gultojbarg; 4)G ulning ichki qismlari;
A)1,2,3,4 B )2,1,3,4 S)4,3,2,1D )2,4,1,3
2.Ro’vak to’pgulga ega o ’simlik?
A)Rovoch B)Rediska S)Shashir D)Ermon
IP a rp i bilan gunafshani qanday o ’xshashlik xususiyati bor?
A)Ikkalasi ham oddiy soyabon to pgulli B)Ikkalasi ham to ’g’ri gulli 
S)Ikkalasi ham ro’vak to’pgulli D)Ikkalasi ham qiyshiq gulli
4. Bir jinsli o ’sim liklami aniqlang?
A )0 ’rik>machin B)Tol,tut S)Nok,rovoch D)Ismaloq.anjir
5.To’g ’ri gulli o'sim liklam i belgilang?
A)Beda,isfarak B)Nastarin,burchoq S)Shaftoli,orik D)Loviya,shaftoIi
6.Qiyshiq gulli o ’sim liklar berilgan javobni ko’rsating?
A)Sachratqi,rayhon,olma B)Gulxayri>marmarak,behi 
S)Gunafsha,nastarin,beda D)Qovoq,na,matak,olma
7.a)Qo’ng’iroqgul, b)Parpi, s)Gunafsha, d)Suvyig*ar, e)A ngishvonagul4o’g ’ri (1), 
qiyshiq (2) gullam i ajrating?
A )l-a,b,s,2-d,e B )l-a,d,e,2-b,s S )l-a ,d , 2-b,s,e D )l-b,s,d,2-a,e,
8.Gulqo’rg’on bo’laklari qo'shilm agan o ’simlikni belgilang? 
A)Qo’ypechak,oJsm a,g’o ’za B)M armarak,kamaygultq o ,ypechak 
S)Boychechak,nok,lola D)M armarak,g’o ’za,olma
9.O ddiy qalqonsimon to ’pgulli o ’sim liklar berilgan javobni belgilaig?
A)Olma, olcha, gilos, behi B)OIma, olcha, gilos, nok 
S)Olma, sabzi, gilos, nok D)01ma, olcha, qashqarbeda, nok
10.Quyidagi qaysi berilgan o ’sim iiklam ing gullari to ’g ’ri gul hisoUanadi? 
A)Beda,isfarak,gilos B)Nastarin,burchoq,isfarak 
S)N a’matak,behi,olma D)Loviya,shaftoli,beda
11.Quyidagi qaysi o'sim liklar to ’pgul hosil qilmaydi?
55

---

1 )Zubturum; 2)Lola; 3)Nok; 4)Binafsha; 5)ShoIi; 6)Behi;
A ) 1,2,3 B )2,4,6S )3,5,6D )1,4.5
12.Bo’tako’z (1); Bug’doyiq (2); Q ashqarbeda (3); Kartoshkagul (4)
(a)Oddiy shingil; (b)Savatcha; (s)Kuchala; (d)M urakkab boshoq;
T o ’pgullarga m os javoblam i j uftlang?
A )l-b , 2-a, 3-d, 4-d B )l-b , 2-d, 3-s, 4 -a S )l-b , 2-d, 3-a, 4-b D )l-a , 2-s, 3-b, 4-d.
13.Tut (1), Gilos (2), M akkajo’xori (3), O ’rik (4), Qayin (5), I- jinsli va II- jinsli 
ekanligini aniqlang?
А)1-1,2;П-3,4,5 В)1-1,3;П-2,4,5 S)I-3,4JI-1,2,5 D)I-1,3,5;1I- 2,4
14.Urug’langan tuxum hujayraning ko’p m arta bo’linishi natijasida 
urug’langan 
markaziy hujayradan e s a ... rivojlanadi?
A)M arkaziy va triploid B)Diploid va triploid 
S)U rug’ va urug’kurtak D)M urtak va endosperm 
1 5 .0 ’zidan changlanadigan o ’sim liklam i belgilang?
A ) 0 ’rikJg 7o ,za>beda B )M akkajo’xori,oIma,oqquray 
S)Nok,na’m atak,olm a D )N a’ m atak,o’ rik,beda
16.To’pgul savatcha bo’lmagan o ’sim liklam i aniqlang?
1 )Kungaboqar;2)Karam;3)Kartoshka;4)Shuvoq;5)Qashqarbeda;6)Bo’ tako’ z;
7)Zubturum;8)Saehratqi;9)Bug’doyiq;10)Erm on;l l)Isirg ’ao’t; 12)Karrak;
A )l,3,4,6,8,10,12 B)2,3,5,7,9,11 S)2,4,6,8,10,12 D ) B )l,3,5,6,7,8,9,l I
17.To’pgul murakkab shingil bo’lgan o ’sim liklam i aniqlang? 
l)Kungaboqar;2)Tok;3)Kartoshka;4)Sholi;5)Qashqarbeda;6)Qamish;
7)Nastarin;8)Sachratqi;9)Kelin supurgi;10)0tquloq;l 1 )Isirg ao 't; l2)Rovoch;
A)1,3,4,6,8,10,12 B )2,3,5,7,9,11 S)2,4,6,7,9,10,12 D) B) 1,3,5,6,7,8,9,11
18.To'pgul oddiy shingil bo’lmagan o'sim liklam i aniqlang?
1 )Kungaboqar;2)Karam;3 )Kartoshkagul ;4)Shuvoq; 5 )Q ashqarbeda;6)Bo'tako’z;
7)Rediska;8)Sachratqi;9)Jag’-jag;10)Erm on;l l)Q urttana; 12)Karrak;
A )2,5,7,9,l 1 B )l,3 ,4 ,6,8,10,12 S)2,4,6,8,10,12 D ) B )l,3,5,6,7,8,9,l 1
19.Qaysi o ’sim liklami pallalari orasida to ’sig ’i bo’lmaydi?
l)K aram ; 2)Burchoq; 3)Тиф ; 4)Qurttana; 5)Oq akatsiya; 6)M osh; 7)Rediska;
8)N o’xat;
A)2,5,6,8 B ) l,3,4,7 S)2,4,6,8 D )l,2,6,7
20.Chin m evalam i belgilang ?
l)B ehi; 2)Qulupnay; 3 ) 0 ’rik; 4)Nok; 5)Shaftoli, 6)Olma; 7)01xo'ri; 8)G los;
A ) 1,4,6,8 B)2,4,6,8 S)3,5,7,8 D)7,4,5,l 
21 Rezavor mevali o ’sim liklami ko’rsating?
l ) 0 ’rik; 2)Kartoshka tuganagi; 3)Pamidor; 4)01voli; 5)Qoraqat; 6)Gilos; 7)Tarvuz; 
8)N a’matak; 9)Olma; 10)Ituzum;
A )l,3 ,8 B)3,5,10 S)3,6,7 D)3,5,9
22.M evasi zeb-ziynat maqsadida ishlatiladigan o ’sim liklami belgilang?
1 )Q o’noq;2)Yersovun;)Tariq;4)Tasbehmunchoq,5)Qoraqat; 6)Qalampirmunchoq;
A )l,3 ,5 B )3,4,6 S)2,4,6 D) 1,2,6
23. Dori-dai mon tayyorlashda foydalaniladigan o ’sim liklam i aniqlang? 
l)Q o ’noq; 2)N a’matak; 3)Tariq; 4)M armarak; 5)Qoraqat; 6 )N o ’xal;
56

---

A)1,3,5 В)3,4,5 S)2,4,5 D ) 1,2,6
24.Qaysi o'sim liklar m evasining uchida joylashgan bir tutam popuklar (tuklar) 
hisobiga uchadi?
l)Q ayrag’och;2)Shum tol;3)Qoqio’t;4)Cherkez;5)Terak;6)Zarang;7)Burchoq;
8)Q o'g'a;
A )l,2,6 B )2,4,6S )1,3,7D )3,5,8
25.Danakli mevalami belgilang?
IjO 'rik; 2)Kartoshka; 3)QuIupnay; 4)01voli; 5)Qoraqat; 6)G ilos; 7)Tarvuz;
8)Na’matak; 9)01ma; 10)Ituzum;
A)1,8,9 B)2,3,10 S)3,6,7 D )l,4,6
26.Qaysi o ’sim liklar m eva atrofini o ’rab olgan qanotchalar orqali sham olda bir 
yerdan ikkinchi yerga tarqalib o ’tadi?
l)Rovoch; 2)Boyalish; 3)Qoqio’t; 
4)Baliqko'z; 5)Terak; 
6)Jud; 
7)Burchoq;
8)Q o'g’a;
A) 1,2,3,6 B)2,4,6,8 S ) l ,2,4,6 D)3,5,7,8 
27.Soxta mevali o'sim liklam i belgilang?
l)Behi; 2)Qulupnay; 3 ) 0 ’rik; 4)Nok; 5)Shaftoli; 6)Olma; 7)01xo’ri; 8 )G lo s;
A)1,4,6,8 B )l,2,4,6 S)1,3,5,7D )1,2,4,8
28.Qaysi o ’sim liklar m evasi qo’zoq va qo’zoqcha m eva xiliga kiradi.
1 )Karam;2)Lola;3)Qurttana;4)Boychechak;5)Rediska;6)Chuchmoma; 7)Тиф ;
8) G 'o ’za;
Л)1,3,5,7 B) 1,4,8,6 S)2,5,6,7 D )2,4,6,8
29.G’o ’za o ’sim ligining urug’ini ichki tuzilishini ketma ketligini belgilang?
l)C higit tolasi; 2)O q va yupqa po’st; 3)Yog'ochsim on qobiq; 4)Qat-qat bo'lib 
joylashgan urug’palla; 5)Murtak;
A )l,2,3,4,5 B )2,l,3,4,5 S)4,3,2,1,5 D )l,3,2,4,5
30.Urug’pallasini yer yuzasiga k o'tarib chiqmaydigan o'sim liklam i ко rsating? 
A)Rayhon, janbul,bug'doy B)B ug’doy, m akkajo’xori,а ф а
S)Tarvuz,qovun,mosh D JG V z a , sholi,bug’doy
31.Qaysi o ’sim liklam ing u ru g 'i tarkibida zaharli moddalar uchramaydi? 
A)M astak,bo’tako’zB )Y o n g 'o q , achchiq bodom 
S)Zira,shivitD)Kam pirchopon, mastak
32.Q o'g>a (1), M achin (2), Burchoq (3), Kurmak (4) kabi o ’sim liklaming mevasi 
qanday y o ’llar bilan tarqalishini belgilang?
a)Suv; b)Avtoxor; v)Sham ol; d)Qushlar;
A )l-a,2-v,3-b,4-a B )l-v,2-a,3-b,4-a S )l-a,2 -b ,3 -v ,4 -aD )i- b,2- a,3-v,4-a
33.Avtoxor o ’simlikni ko'rsating?
A )Q o'ga B)Ravoch S)YoronguI D)Kurmak
34.Bir urug’pallalilar berilgan javobni belgilang?
A )Bug’doy, аф а, rayhon, m akkajo’xori B ) Bug'doy. аф а , suli, makkajo’xori 
S) B ug'doy, lipa, suli, m akkajo'xori D ) B ug'doy, аф а , suli, sarsabil
35.Quyidagi berilgan javoblardan k o ’sak mevali o ’sim liklam i belgilang?
A )G 'o ’za, lola, boychechak, bangidevona, chuchmoma
B )G 5o ’za, lola, karam, bangidevona, chuchmoma
57

---

S)G ’o ’za, lola, boychechak, ituzum, chuchmoma 
D)G’o ’za, motur, boychechak, bangidevona, chuchmoma
36.Quyidagi o ’sim lilami orasadan urug’i tarkibida eng ko’p oziq xahira saqlaydigan 
turidan eng kamiga qarab tartib bilan joylashtirilgan javobni aniqlang?
l)B u g ’doy; 2)Sabzi;3)Shivit; 4)M akkajo’xori; 5)Тиф ; 6 )G o ’za;
A )2,3,5,l,6,4 B )4,6,l,5,3,2 S )l,3,2,5,4,6 D )2,3,5,l ,4,6
0 ‘sim liklar sistem atikasi bo‘yiclia m asala v a m ashqlar
Um um iy 0 ‘rta ta’lim m aktablarining oltinchi sinfida botanikani o'qitish 
davom ida o'quvchilam ing o'sim liklarning anatomiyasi, morfologiyasi, sistem a­
tikasi, fiziologiyasi, ekologiyasi, agrotexnikasi oid kabi bilim va tushunchalari 
rivojlantiriladi. Eng asosiy e ’tibor o'quvchilam ing sistematik va evolyutsion 
tushunchalari shakllantirishga qaratiladi. B u tushunchalarsiz beshinchi sinfda 
egallagan botanik tushunchaiar to‘liq bo'lm aydi. 0 ‘sim liklar sistematikasini 
o'rganish davomida o'quvchilar nafaqat o'sim liklarning xilm a xilligi balki ulaming 
umumiy belgilarini, kelib chiqishidagi y o w o y i va madaniy o'sim liklarning qon - 
qarindoshlik tomonlarini, qaysi sinf, turkum, oilaga mansubligini bilib boradi.
Shuningdek bakteriyalar, zam burug'lar, lishayniklar, tuban o'sim liklar, sporali 
v a urug'li yuksak o'sim liklarning o 'z ig a xos tomonlari to 'g 'risid a g i tushunchalarga 
ega bo'ladi. O 'sim liklarning asosiy bo'lim larini o'rganishda asta sekinlik bilan 
kechgan evolyutsion rivojlanishiga, o'sim liklar olam ida y u z bergan aromorfoz, 
idioadaptatsiya va umumiy degeneratsiya yo'nalishidagi o'zgarishlarga alohida 
e ’tibor berish lozim. O 'sim liklar, zam burug'lar, lishayniklar va bakteriyalam ing 
o 'z ig a x o s tomonlari, ko'payish tezligi, tarqalishi, rivojlanish sikli kabilami 
o'quvchilar tomonidan chuqur o'zlashtirishlarida masala va m ashqlam ing о 'm i 
nihoyatda kattadir.
O ’sim lik la r sistem atikasining asosiy m azm u n in i tah lili v a m av zu n in g ta ’l i m -
ta rb iy av iy aham iyati
O ’quvchilar 5-sinf botanika kursini o ’rganish orqali gulli o ’simliklarning 
tuzilishi va hayotiy shakllari, individual rivojlanishi bo’yicha elementar 
tushunchalarga ega bo’lgandan so ’ng, o ’sim liklar qoplam ining xilm a-xilligi, o ’zaro 
qon-qarindoshligini, yerda o ’sim liklar dunyosining tarixiy rivojlanishini o ’rganishga 
o ’tish maiitiqan to’g ’ri hisoblanadi. O ’quvchilarga gulli o ’sim liklam i sistematik 
birliklari - tur, turkum, oila, sinf, bo’lim haqidagi, o ’sim liklam ing kelib chiqishidagi 
o ’xshashlik va farqlami, o ’sim liklam ing o ’ziga xos biologik xususiyatlari va xalq 
xo’jaligidagi ahamiyati to ’g'risidagi dastlabki bilimlami berish muhimdir. Maktab 
botanika darsligida guli o ’sim liklar va ulam ing klassifikatsiyasi mavzularini 
o ’rganish uchun ju d a ko’p turlam i o ’z ichiga qamrab olgan 13 ta oilani o ’quvchilar 
e ’tiboriga havola etilgan. B u oilalar O ’zbekistonda keng tarqalgan, xo’jalikda 
muhim aham iyatga ega bo’lgan oilalar ra ’nodoshlar, karamdoshlar, sho’radoshlar.
58

---

gulxayridoshlar,burchoqdoshIar,ituzumdoshlar, tokdoshlar, qoqidoshlar, ziradoshlar, 
qoqio'tdoshlar, loladoshlar, piyozdoshlar, bug’doydoshlardir. O ’q u v dasturida 10 ta 
ikki urug’ pallali o ’sim liklar oilasi 3ta b ir urug’ pallali o ’sim liklar oilasi berirlgan. 
Bu 
oilalami 
o ’rganish 
mahalliy 
sharoitda o ’sadigan 
o ’sim liklar 
haqida 
o ’quvchilarga ko’plab m a’lumotlar beradi. O ’quv jarayonini vaqti cheklanganligi 
o 'q u v dasturiga biologik va xalq xo’jaligidagi ahamiyati jihatidan qiziqarli bo’lgan 
ko'plab oilalam i kiritish imkonini bermaydi. Bu oilalami ko’pchiligini darsdan 
tashqari mashg’ulotlarda, to’garaklarda, tabiatga uyushtirilgan ekskursiyalarda 
o'rganish tavsiya etiladi.
O ’quvchilardagi taksanom ik birliklar to ’g ’risidagi bilim v a ko’nikm alar 
shakllanishi har bir o ila haqida m a’lumotlami o ’rganish davom ida tur, turkum, oila 
to’g'risidagi bilim lar mustahkamlanib boradi. Oilalar haqidagi o ’quv materialini 
o'rganish uchun quyidagi izchillikni taklif etamiz:
l.H ar bir oila belgilarini ochib berish uchun eng tarqalgan bitta yoki ikkita o ’simlik 
turini o ’rganish maqsadgai muvofiq, chunld bu o ’sim liklar orqali birinchidan tur va 
turkumning, ikkinchidan oilaning o'zig a xos belgilari o ’quvchilarga tushuntiriladi. 
2 .0ilaga mansub boshqatarlam i ham o ’rganish.
3 .0 ’rganib chiqilgan turlam i taqqoslash orqali oilalam ing asosiy belgilarini ajratish.
O ’quvchilar e ’tiborini ayrim o ’simlik turlarini tashqi tuzilishidagi asosiy 
belgilar bilan birga boshqa turlar bilan qarindoshlik belgilarini o ’rganishga qaratish, 
madaniy va y o w o y i holda o ’sadigan muhim o ’sim liklam ing biologik va xalq 
xo'jaligidagi ahamiyatini bayon etish. B u o ’sim liklam ing o ’sishi va rivojlanishi, 
ko’payishi, tarqalishi, tabiatdagi va inson hayotidagi ahamiyatini masala v mashqlar, 
turli topshiriqlar yordam ida o ’quvchilar ongiga singdirib borish zarur. Shuningdek 
o ’sim liklarning parvarish qilish bo’yicha o ’quvchilam ing shaxsiy tajribalariga 
tayanish ham m uhim aham iyat kasb etadi. Darslarda o ’simliklardan m o’l hosil 
olayotgan 
ilg ’o r 
ferm erlam ing 
tajribalaridan 
m isollar 
keltirish 
orqali 
o ’quvchilarning botanika faniga 
va kasb tanlashga b o ’lgan qiziqishini oshirib 
boriladi. O ’quvchilarda estetik tarbiyani shakllantirish uchun har bir oilaga mansub 
o ’sim liklaming manzarali tomonlari bilan insonni o ’ziga jalb qilishini yoritib 
berishni o ’qituvchi m ahoratona tushuntirish imkoniga ega bo’lishi kerak.
K o’pchilik o ’qituvchilar o’sim liklam ing m a’lum b ir tartibda o ’rganish 
o ’quvchilarda zerikish holatini shakllantirishini bayon etishadi O ’quvchilaming 
darsdagi zerikishlarini oldini olish uchun biologik materialni ya?shi o ’zlashtirishga 
qaratilgan o ’qitishning turli tuman usullari va shakllaridan foydalanib borishdir. 
Bunday usullardan biri dais davom ida qiziqarli ham da o ’quvchilaming kasbga 
yo’llashga qaratilgan masala va mashqlardan foydalanish ham dolzarb masala 
sanaladi.
M asala va m ashqlar yechish uchun ayrim o ’simliklarning; o'rganish rejasi 
quyidagicha b o ’lishi mumkin.
1. O ’simlik nomini, tabiatda qaerlarda uchrashini, y o w o y i yoki m adaniy o ’simlik 
ekanligi, uning tabiatdagi va inson hayotidagi ahamiyatini o ’quvchilar bilish 
bilmasligini aniqlash.
2. Gul va uning tuzilishi, gul formulasini.
59

---

3. Poyada gullarining joylashuvi (to’pgul yoki to ’pgul emasligi). T o ’pgul nomi.
4. Mevasi va uning tuzilishini.
5. Y og’o ch yoki o ’t poyaligini va uning fazoviy xolatini.
6. Bargi va barg shakli, poyada joylashuvini.
7. Ildiz va uning tuzilishi.
8. Boshqa y e r osti organlari (agar ular bo’Isa).
9. O ’sim likning hayotiy shakli.
Y uqoridagilar asosida o ’quvchi o ’sim lik turi m orfologiyasi, anatomiyasi, 
ahamiyati haqidagi bilim lariga tayangan holda o’qituvchi tom onidan tavsiya etilgan 
masala, m ashq va topshiriqiam i bajaradi.
O ’sim liklar sistematikasi bo’lim ida guli o ’simliklardan tashqari: suvo’tlar, 
yo’sinlar, qirqbo’g ’imlar, qirqquloqlar, ochiq urug’li o ’sim liklar bo’limi bilan birga 
bakteriyalar, zam burug’lar va lishayniklar bo’limlari ham berilgan.
M a ’lumki organik olam: bakteriya, zam burug’lar, o ’sim liklar va hayvonot 
olam iga ajratiladi. O ’quvchilar o ’sim liklar bilan bir qatorda bakteriya va 
zam burug’lar ham botanika kursida o ’rganishadi
O ’sim liklar sistemalikasini o ’rganish maktab biologiya kursida bakteriya- 
lardan boshlanadi. B akteriyalar mavzusini o'rganish orqali ko’zg a ko’rinm as 
m avjudotlar 
olam i, 
o ’quvchilarda 
bakteriyalam ing 
hayot 
faoliyati 
ilmiy 
dunyoqarashini shakllanishi borasida qiziqarli m a’lumotlarga ega bo’lishadi va 
ulam ing tfisaw urida ular ko’rinadigan holatda shakllanib boradi. K o’zga ko’rinmas 
m avjudotlar haqidagi tushunchaiar paydo bo’lib boradi. M avzuni o ’rgana borish 
ju d a boy ta ’lim v a tarbiyaviy imkoniyatlami ochadi. O ’quvchilar bakteriyalar shakli 
jihatdan xilma-xilligi, mikroorganizmlar dunyosining biologik xususiyatlari va 
yashash sharoiti, ju d a tez k o ’payish v a ulam ing tabiatdagi, inson hayotidagi 
ahamiyati haqidagi tasaw u rlag a ega bo’lishadi. Bakteriyalar bo’yicha berilayotgan 
o’quv materiallari o ’quvchilam ing sanitariya v a gigienik tasaw urlarini kengaytirish 
uchun ju d a keng material beradi.
B akteriya mavzusi o ’zining mazmuni jihatidan ju d a xilma-xildir. Dastlab 
bakteriyalam ing morfologik v a anatomik tuzilishi o ’rganiladi. B u m asala orqali 
mavzuning mazmuni asta sekinlik bilan o ’quvchilar ongida shakllanib boradi. 
So’ngra esa bakteriyalam ing oziqlanishi, nafas olishi, rivojlanishi, tarqalishi kabi 
nisbatan biologik jihatdan m urakkabroq bo’lgan m a’lum otlar o ’rganiladi.
Bakteriyalar mavzusini o ’rganish borasida quyidagi izchillikka amal 
qilinishi kerak.
1. B akteriyalam ing hayoti va tuzilishi.
2. Bakteriyalam ing tabiatdagi va inson hayotidagi ahamiyati.
3. Kasallik tarqatuvchi bakteriyalar va ularga qarshi kurash choralari.
Zam burug’lar ham tirik organizm lar orasida o ’ziga xos o ’rinni egallaydi. 
Zam burug’lar lOOOOOdan ortiq tum i o ’z ichiga oladigan, hujayrasi tarkibida 
xlorofili bo’lmagan tayyor organik moddalar bilan oziqlanuvchi geterotrof 
organizmlardir. Zam burug’lar haqida tasaw u rg a ega bo’lmasdan organik olamning 
asosiy guruhlarii haqidagi tushunchalarga ega bo’lish qiyin. B u mavzuning 
o ’rganishning bilish faoliyatidagi roli shunda namoyon b o ’ladiki, o ’quvchilar
60

---

ongida organik d a m n in g xilm a-xilligi avtotrof va geterotrof, saprofit organizmlar 
haqidagi qarashlari kengayib borishidadir. O ’quvchilar zam burug’larni o'rganish 
orqali organzm lam ing har xil sharoitlarda yashashi saprofit v a parazit oziqlanish, 
simbioz hayot kechirish haqidagi bilimlarga ega bo’iib boradilar. Zam burug’lar 
haqidagi o ’quv materiali mavzularini к eng o ’rganish jarayonida masala va 
mashqlardan foydalanishga katta im koniyatlar beradi.
Zam burug’lar bo’limi uchun 6-sinf botanika kursida 4 ta paragaraf ajratilgan:
1. M og’o r zamab urug’lari-
2. Achitqi zam burug’lar
3. Qalpoqchali zam burug’lar.
4. Parazit zam burug’lar.
Suv o ’tlari mavzusini o ’rganish orqali o ’quvchilar yuksak va tuban 
o ’simliklar, ulam ing o ’xshashlik farqli tomonlari to’g ’risidagi tushunchalarga ega 
bo’ladilar. O ’quvchilar tasaw urida shakllangan o ’sim liklar ildiz, poya, barg, gul va 
mevadan iborat degan tushunchalarga egadirlar. Suvo’tlarini o ’rganish orqali poya 
barg, ildiz kabi organlarga ega bo’lmagan o’sim liklar ham mavjudligi haqidagi 
bilimlarga ega bo’lib boradilar. Suvo’tlari to ’g ’risida foydalaniladigan masala va 
m ashqlar o ’z tarkibiga eng m uhim m a’lumotlami yashash muhiti, tuzilishi, 
oziqlanishi, bir va ko’p hujayrali suvo’tlam ing ko’payishi, chuchuk suvlarda 
tarqalgan bir va ko’p hujayrali yashil suvo’tlari, keng tarqalgan dengiz suvo’tlari, 
ulaming tabiatdagi va xo’jalikdagi ahamiyatini qam rab olishi kerak. Bu 
suvo’tlam ing asosiy xususiyatlari: a)tashqi va ichki tuzilishidagi o ’ziga xos 
xususiyatlami; b)suv yoki nam sharoitdagi hayot tarzini; v)tuzilish bilan asosiy 
hayotiy jarayonlar nafas olish, oziqlanish kabilam ing o ’zaro bog’liqligini; g) jinssiz, 
jinsiy, 
vegetativ 
ko’payishini; 
d)suvo’tlari 
bilan 
suvda o ’sadigan 
guli 
o’sim liklaming farqlash imkoniyatlarini oshiradi.
6-sinf botanika darsligida suv o ’tlari b o ’limi o ’z ichiga quyidagi 
mavzulami olgan:
1. Bir htxjayrali suvo’tlar.
2. K o'p hujayrali suvo’tlar.
3. Dengiz suvo’tlari.
Yuksak sporali o’sim liklardan y o ’sinlar, qirqbo’g ’itilar, qirqquloqlar 
bo’limlari botanika darsligida berilgan. O ’quvchilar bu mavzulami o ’rganish orqali 
ulam ing o’ziga xos belgilarini bir tomondan suvo’tlariga ikkinchi tomondan guli 
o'sim liklarga taqqoslab o'rganadilar. B u mavzulami o’rganish o ’quvchilar k o ’z 
o ’ngida o'sim liklar dunyosini faqat sistematik jihatdan xilm a-xiligini em as balki 
biologik jihatdan ham turli tum an ekanligini nam oyon qiladi O ’quvchilar bu 
mavzulami o'rganish orqali anteridiy, arxegcniy, jinssiz va jinsiy bo’g ’inlaming 
gallanishi y o ’li bilan k o ’payish, gam etofit va sporafit haqdagi aniq ilmiy 
tushunch^arga ega bo’lishadi. B u mavzulami o’rganish organik dam ning oddiy dan 
murakkabga tomon rivojlanligini asoslashda ham m uxim rolb o ’yiaydi.
Ochiq urug’Ii o ’simliklar 700ga yiqin tum i o ’z icliga oladi. Ochiq 
urug’lilaming rivojlanish sikli, o ’ziga xos biobgik xususiyatlariii bilish elementar 
holda bu o’sim liklarning evolyutsiya jarayonidigi haqiqiy o ’m inibaholash imkonini
61

---

beradi. O chiq urug’li o ’sim liklar daraxt va butalardan tashkil topgan, barglari asosan 
igna yoki tangachabarli ekanligini, ko’payishi faqat urug’i yordam ida amalga 
oshadigan bir yoki ikki uyli o ’sim liklar ekanligini o ’quvchilar bilishlari kerak. 
Ochiq urug’li o ’sim liklam ing xalq xo’jaligidagi ahamiyatini ochib berish, bu 
o ’sim liklam ing naqadar muhimligini tushuntirib beradi.
O chiq urug’lilam i maktabda o ’rganish uchun quyidagi mavzulari
berilgan:
1. A rcha
2. Q arag’ay.
O ’sim liklar sistematikasini o ’rganish guli o ’sim liklar va ulam ing sinf, 
oila-larini o ’rganish bilan yakunlanadi. B u m avzulam i o ’qitish jarayonida o ’qituvchi 
turli - tuman qiziqarli o ’qitish usullari, shakllari v a texnologiyalam i tabiq etib 
boradi.
O sim liklar sistematikasi b o ’yicha ayrim turdagi m asalalam ing yechilish 
usullari bilan tanishsak:
1 .Ilm iy m a’lumotlarga ko’ra yer yuzida 500 ming yaqin o ‘sim lik turi mavjud. 
Y uksak o ’sim liklam ing necha foizini: a)gulli o ’simliklar; b)ochiq urug’li o ’sim lik­
lar tashkil etishini hisoblab toping?
Yechilishi:
1) 
Y er yuzida yuksak o ’sim liklam ing 300 000 turi tarqalgan.Shundan 
250000 tasi gulli o’simliklar.
300000 ta o ’sim lik - 100 % bo’lsa,
250000 ta o ’simlik -X =83.3333333%
2)Yer yuzida yuksak o ’sim liklam ing 300 000 turi tarqalgan.Shundan 700 tasi ochiq 
urug’li o ’simliklar.
300000 ta o ’sim lik -1 0 0 % bo’lsa,
700 ta o ’simlik -X =0.23333333%
Javob; 
a) 83.3333333% gulli o ’simliklar; b) 0.23333333% urug’li o ’simliklar 
tashkil etar ekan.
2.M a’lumki, sanoatda dengiz suvo‘tlaridan yod v a brom olinadi. Laminarining 1kg 
kukunidan 5 grammdan 20 gram m gacha y od olinadi. B itta laminariyaning bo‘yi 12 
metrgacha eni esa lOsm dan 75 sm keladi. Faraz qilaylik, bir tup laminariyadan 1 kg 
kukun hosil bo‘lsa, 5 tonna yo d olish uchun necha tup laminariya sarf bo‘ladi?
1)1 tonna - 1000 kg bo’lsa,
5 tonna -X=5000 kg bo’ladi.
2) lk g 1000 gram m bo’lsa,
5000 kg-X=5000000 gramm bo’ladi.
3) M asalani javobini topishda ikkita hisoblash asosida topamiz:
a)Laminarining lk g kukunidan 5 gram m olinsa;
5 gramm-1 tupidan olinsa,
5000000 gram m i-X =l 000000 tup laminariya;
b) Laminarining lk g kukunidan 20 gramm olinsa;
20 gram m -1 tupidan olinsa,
5000000 grammi-X=250000 tup lam inariya sarf bo’ladi.
62

---

Ja v o b : 1000000 tup laminariya yoki 250000 tup lam inariya sa rf bo’ladi.
VBizga m a lumki, bakteriyalam ing ko’payishi bakteriya hujayrasining qoq
о rtasidan ikkiga bo’Iinishi bilan sodir bo’ladi. Q ulay sharoitda bakteriya hujayralari 
har 20— 30 daqiqada bo'linib. yosh bakteriyalam i vujudga keltiradi. A gar bir 
bakteriya hujayrasini minimum 20 daqiqada b o ’Iinish sodir bo’lsa 7 soatdan so'ng 
nechta bakteriya hujayrasi vujudga kelishini hisoblab chiqing? (Tashqi muhitning 
ta’siri hisobga olinmasin)
Yechilishi:
1)l-soat 6 0 m inut bo’lsa,
7 soat X=420 m inut ekan.
2)Bakteriyalar 20 m inutda progressiv ko’payishini hisobga olish zarur.
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20 20 20
20
20
20
20 20
20
20
2
4
8
16
32
64
1
2
5
1
2
4
8
1
3
6
1
2
5
1
2
2
5
1
0
0
0
1
6
2
5
3
6
2
0
0
8
6
2
2
4
9
9
3
7
5
1
2
4
4
9
4
8
6
2
8
6
3
0
2
8
7
4
8
6
7
1
8
5
1
2
4
8
7
5
4
6
2
Ja v o b : 7 soatda bir bakteriyadan 2097152 dona bakteriya hosil bo’ladi.
O ’sim liklar sistem atikasi bo’yicha mustaqil yechish uchun 
m asala-m ashqlar va topshiriqlar
1.O 'sim liklar sistematik birliklarini ketma - ketligini sxematik ravishda tasvirlang. 
O 'sim liklar dunyosi - o ila - tur - sin f - turkum - b o 'lim Berilgan sistematik 
birliklar to 'g 'rim i? Javobngizhi izohlang?
2. Jadvalni to'ldiring.
T ur nomi
Oilasi
Aharaiyati
Oddiy jag'-jag*
Y eibag'ir
tugmachagul
Oddiy na'raatak
O 'tloq sebargasi
Zangori sachratqi
3. Quyidagi jadvalni berilgan oifalarga xos belgilar asosida toMdiring
Oila
Belgilari
Jivob
63

---

A )B urchoqdoshlar l.G u llari qiyshiq
B)Ituzurndoshlar 
2.Gul tojibarglari ostki tomondan
qo'shilgan
3.K o'sak mevali
4.M evasi ikkita mevabargchani 
qo'shilishidan hosil bo'lgan, o ‘rtasida 
to 'sig 'i yo'q.
5.K o'pchilik o'sim liklari zaharli 
6.11dizida tugunak bakteriyalari mavjud.
7.K o'pchilik vakillarining m evasida oqsil 
miqdori k o 'p
4. Yer yuzida 500 ming yaqin o'sim lik turi mavjud. Shundan 500 tasi hasharotxo'i 
o'sim liklar hisoblanadi. H asharotxo'r o'sim liklar jam i o'sim liklarning necha foizini 
tashkil etadi?
5. Topshiriqni o 'q ib chiqing ushbu qatorlarda 1.3.4.6.8.9 v a 2.5.7.10 berilgan 
o'sim lik belgilari qaysi gulli o'sim liklar sinfiga mansubligini aniqlang?
l . O 'q ildiz
2. U rug'i bitta urug'palladan iborat
3. Gulida kosachabargi 5 ta, tojibargi 5ta> changchisi 5ta, urug'chisi lta
4. Bargi to'rsim on tom irlanishga ega
5. Popuk ildiz sistemali
6. Po'stloq va yog'ochlik o'rtasida kam biy joylashgan
7. Barg tomirlanishi yoysim on yoki parallel
8. M urtagi ikki urug'pallali
9. Gulida kosachabarg 4ta, tojibarg 4ta, changchi 4+2, urag‘chisi lta
10. Poyasi kambiysiz
6. M adaniy o'sim liklarning navlari va amaliy aham iyatiga oid bilimlaringizga
№
O 'sim lik nomi
Uning navlari
Ahamiyati
1
Uzum
2
Kartoshka
3
Lavlagi
4
G 'o z a
1
7. Jadvalda berilgan bir urug'palla i o'sim liklam i turkumlariga qaysi turlar kirishiga
asoslanib to'ldiring.
Turkum
Turlari
B ug'doy
Sholi
M akkajo'xori
А ф а
Lola
Jo'xori
Ajriq
64

---

8.Gulli o'sim liklam ing morfologik belgilariga asoslanib jadvalni to'ldiring.
Tur
nomi
Ildiz
tuzilishi
Bargi
To'pguli
Guli
Poyasi
Amaliy
ahamiyati
Y ow oyi
turp
Madaniy
no'xat
Qattiq
bug'doy
Y o w o y i
na’matak
9. Rasm yoki tablitsadan foydalangan holda ja g ‘ -ja g 'n in g morfologik belgilariga 
asoslanib analiz qiling?
1 )Vegetativ organlarini o ‘rganing vatablitsani birinchi ustunini to'ldiring.
2 )Lupa yordamida gulini tuzilishini o'rganing.
3)Morfologik belgilari bo'yicha o'rganilgan o'sim lik qaysi sinfga kirishi haqida
O 'sim lik qismlari
Shartli belgilari
Asosiy belgilari
Ildiz tizimi
Poyasming tuzilishi
Barg shakli
To'pguli
Gul formulasi
M evasining nomi
Hayotiy shakli
10.Karamdoshlar oilasiga kiradigan y o w o y i va madaniy holda o'sadigan o ‘simIik 
turkumlari va turlarini ayting.
11.Jag*-jag' o'sim ligi uchun xos belgilarga nimalar kiradi? B u o'sim likning 
ahamiyatini tushuntiring.
12.Bizga m a’lumki, bakteriyalurning ko’payishi bakteriya hujayrasining qoq 
o ’rtasidan ikkiga bo’linishi bilan sodir bo’ladi. Qulay sharoitda bakteriya hujayralari 
har 20—3 0 daqiqada bo'linib, yosh bakteriyalami vujudga keltiradi. A gar bakteriya 
hujayrasini m inim um 20 daqiqada bo’linish sodir bo’lsa 2097152 dona bakteriya 
vujudga kelishi uchun qancha vaqt kerakligini hisoblab chiqing?(Iashqi muhitning 
ta'siri hisobga olinmasin)
13.Ikki urug'pallalilar sin fig a ... ta o ila g a mansub ... dan ortiqroq irsim iik iurlari 
kiradi. 0 ‘zbekistonda esa bu sin fg a... oilaga kim vchi... ga yaqin c'sim lik turi 
o'sadi. Nuqtalar o ‘m iga kefakli sonlam i q o 'y in g
14.0ddiy na’matakning poyasi, bargi, guli, mevisi va am aliy aham yati uchun xos 
belgilar qanday ekanligi haqida m a’Iumot bering
15.Ra‘nodoshlar oilasiga mansub n a ’matak, olma, nok turkum larigi nechtadan tur 
kiradi?
16. Atirgulning yer yuzida 10000 g a yaqin navi navjud, 0 ‘zbekistcnda esa 340 ta
65

---

navi uchraydi. O 'zbekistondan boshqa yurtlarda atirgulning nechta navi uchrashini 
toping. B u navlam i O 'zbekistonda o ‘stirish uchun qanday ishlar am alga oshirilishi 
kerak? O 'z fikringizni ayting va izohlang.
17.0Im a bilan nokning o'xshashlik va farqli tomonlari nim adan iborat? 
18.Sho'radoshIar oilasiga nechtaga yaqin turkum v a tur kiradi? Ra'nodoshlardan 
turkum lar va turlar soni jihatdan qanday farq qilishini hisoblab toping. 
19.Sho'radoshlar oilasiga kiradigan asosiy turkumlami sanang. B u turkumlami 
am aliy jihatidan ahamiyatini yoriting.
20.Sho'radoshlar oilasi vakillarini saxro, ch o 'l v a sho‘rxok yeriarda o'sishga 
moslashganlik belgilari nimalardan iborat?
21.Yerbag‘ir tugmachagulning hayotiy shakli, poya v a bargi, guli, mevasi va 
dorivorlik hususiyati haqida m a’lumot bering.
22.Gulxayridoshlar oilasiga kiradigan o'sim liklarning madaniy v a y o w o y i 
vakillarini sanang?
23.Jaydari g 'o 'z a , meksika g 'o 'z a s i va m isr g 'o 'zasin i morfologik jihatdan 
taqqoslang.
24.Burchoqdoshlam ing ildizi va gulining o 'z ig a xos tuzilishi haqida m a'lum ot 
bering.
25.Burchoqdoshlar oilasiga m ansub madaniy o'sim liklar va y o w o y i o'sim liklar­
ning asosiy vakillarini sanang. U lam ing tabiatdagi va inson hayotidagi ahamiyatini 
tushuntiring.
26.Burchoqdoshlar oilasiga m ansub qaysi turkum lar O 'zbekiston ‘Qizil kitobi”ga 
kiritilgan. B u turkumlardan nechtadan tur “ Qizil kitob”ga kiritilgan? 
27.Ituzum doshlar oilasiga mansub o'sim liklarning asosiy morfologik belgilari 
haqida m a’lum ot bering.
28.Q ora ituzum ning poya, bargi, hayotiy shakli, mevasi va dorivorlik xususiyati 
haqida m a’lum ot bering.
29.0shqovoq urug'i tarkibida 50% y o g ' bo'lishi m alu m . Agar 10 litroshqovoq 
urug‘i y o g 'in i olish uchun nechta meva kerak bo'ladi. Bitta oshqovoq mevasidan 
o'rtacha 400 gram urug' olinsa?
30.Qoqidoshlar oilasiga Y er yuzida nechtaga yaqin turkum ga m ansub turlar kiradi? 
U lam ing nechtasi O 'zbekiston hududida uchraydi? N echta turkum va tu r bizda 
uchramasligini hisoblab toping.
31.Q oqio'tdoshlam ing gulkosachabargi, tojibargi, urug'chisi, changchisi va to pguli 
uchun xos belgilami ayting.
32.M oychechakdoshchalar va suttikandoshchalar oilasiga mansub o'sim liklar 
haqida m a’ lumot bering.
33.Loladoshlar oilasi vakillarini vegetativ va generativ organlari haqida m a’lumot 
bering.
34.Loladoshlar bilan piyozguldoshlam ing o'xshashlik va farqli tomonlarini 
taqqoslang. Javobngizni ilmiy jihatdan izohlang.
35.Piyozdoshlam ing iste'm ol qilinadigan v a manzarali sifatida ekiladigan vakillarini 
ta'riflang.
36.B ug‘doydoshlam ing ildizi, poyasi, bargi, guli v a mevasi uchun xos belgilami
66

---

ayting.
37.Bug‘doydoshIar oilasiga kiradigan turkum va turlarga m isollar keltiring.
38.Gulli 
0
‘sim liklam ing asosiy oilalariga m ansub zaxarli o ‘simlik!arni sanang. Ular 
qaysi oilaga mansubligi va am aliy ahamiyatini jadval asosida bayon eting.
39.Dorivor o'sim liklam i sanang. U lar qaysi oilaga mansubligi va qanday 
kasalliklarga davo ekanligi tushuntiring.
Oilalar
Gul formulasi
T ur va turkumlari
“ Qizil kitob”ga 
kiritilgan turlar 
soni
Sho4radoshlar
Karamdoshlar
Ra’nodoshlar
Gulxayridoshlar
Burchoqdoshlar
Ituzumdoshlar
Qovoqdoshlar
Ziradoshlar
Tokdoshlar
Qoqidoshlar
Loladoshlar
Piyozdoshlar
Bug‘doydoshIar
41.Zig‘ir urug‘i tarkibida 40% atrofida y o g \ chigit tarkibida esa 24-26% yog4 
bo‘lishiga qaramay eng ko‘p m iqdorda paxta moyi olinadi buning sababini 
tushuntiring.
42.Shakarqamish tarkibida 18%, osh lavlagi ildizmevasi tarkibida esa 6 
%
shakar 
bor. Aytingchi bizning sharoitda qaysi biri ko'proq shakar beradi?
43.Tozalangan guruch tarkibida 75% kraxmal, 8% oqsil, 15% atrofida suv bo‘ladi. 
Bir tonna guruch tarkibida qancha oqsil va kraxmal boMishini hisoblab toping.
44.M akkajo‘xori donining murtagi ju d a kuchli rivojlangan u makkajo'xori doni 
og‘irligini 10-12%, urug‘ hajmini esa 1/3 qismini egallaydi. Urug‘ qobig‘i esa don 
og‘irligini 6-7% ini tashkil etadi. B ir tonna m akkajo‘xori donini necha kilogrami 
don qobig‘iga, murtagi ga to* g‘ri keladi?
46.M ahsuldorligiga ko‘ra 1 gektar maydondagi xlorella oqsili miqdori 10 gektar 
maydondagi kartoshkaga, 25 gektardagi bu g ‘doy oqsiliga to ‘g ‘ri keladi. Sizningcha 
xlorellani ko‘paytirishni qanday ijobiy tomonlari mavjud?
47.Agar xlorella tarkibida 8-88% gacha oqsil to ‘plansa It xlorellada qancha oqsil 
hosil bo‘lishini hisoblang.
48.Agar xlorella hujayrasi tarkibida 37% uglevod to ‘plangan bo‘lsa 25 tonna 
xlorella tarkibida necha kg uglevod to'plangan bo‘lardi?
49.Xlorella quyosh nuri energiyasini 25-30% ini, yuksak o esim litlar esa faqat 7-12 
%
ini o 4zlashtiradi. Aytingchi fotosintez mahsuldorligi qaysi biridi yuqori bo‘ladi?
67

---

50.Qaysi suvo‘tlari jinssiz, jin siz va jinsiy, jinsiy va vegetativ usullarda ko‘payadi? 
H ar b ir ko‘payish usuliga ta 'r if bering.
51.D engiz suvo'tlarini tabiatdagi va inson hayotidagi ahamiyatini yoriting. 
52.Sanoatda dengiz suvo‘tlaridan yod va brom olinadi. Lam inarining 1kg kukunidan 
5 grammdan 20 grammgacha yo d olinadi. B itta laminariyaning b o (yi 12 metrgacha 
eni esa lOsm dan 75 sm keladi. Faraz qilaylik, bir tup laminariyadan 1 kg kukun 
hosil bo‘isa 850 kg yod olish uchun necha tup laminariya sarf bo‘ladi? 
Lam inariyaning saqlab qolish uchun qanday chora tadbirlami tavsiya etasiz.
53.Yo‘sinlam ing jin ssiz va jinsiy bo‘g ‘inlam ing gallanishi y o ‘Ii bilan ko4payishini 
sxematik ravishda bayon eting.
54.Funariya, tortula(kam pirqo‘rsoq), sfagnum(torf) y o ‘sinlarining zararli tomonlari 
nimada? Javobngizni izohlang.
55.Q irqbo‘g ‘im bilan qirqquloqning o'xshashlik farqli tomonlarini taqqoslang.
M ustnqil yechish uchun test savollari 
1.O'simliklar sistematikasidagi sistematik birliklam i tartib bilan berilgan javobni 
toping?
A)Tur, turkum , s in f, oila (ajdod), bo’lim va o ’sim liklar dunyosi
B)Tur, turkum, oila, sinf (ajdod), bo'lim va o ’sim liklar dunyosi.
S)Tur, turkum, oila, sinf, bo'lim (ajdod) va o'sim liklar dunyosi 
D)Tur, oila, turkum, sin f (ajdod), b o 'lim va o ’sim liklar dunyosi
2.Quyidagi oilalarga mansub nechtadan tur “Qizil kitob”ga kiritilgan?
1- burchoqdoshlar 2 - qoqidoshlar 3 - yalpizdoshlar
a) 60 v) 50 g) 23 d) 25
A) I-a; 
2-v\
3-g B) 1-v; 2-d;3-a C ) l-v;2-a;3-d D ) l-d ;2-g; 3-a
3.Qaysi lishaynik tanasini yassi bo’lib, pastki tom onining o'rtasi bilan jism ga 
yopishgan holda yashaydi?
A)Yopishqoq B)Bargsimon S)Butasimon D)Spiralsimon 
4.0dam larda zamburug’lar keltirib chiqaradigan kasalliklami aniqlang?
A)Terlama, chechak,qoqshol B)Mikoz, mikotoksikoz 
S)Vabo, o'lat,sariq D)Sil, terlama,vabo
5.Quyidagi qaysi o'sim liklar ko’p hujayrali b o ’lib dengiz suvlarda tarqalgan? 
A)Nem alion, ulotriks, ulva B)Xara, ulotriks, kladofora
S)Spirogira, xara, ulva D)Laminariya, ulva, nemalion
6.Zanjirsimon shoxlanmagan suvo’tlam i belgilang?
A)Xlorella, ulotriks B)Xlomidomonada, ulotriks 
S)Spirogira,ulotriks D)Kladofora, xara
7.Tuproq bakteriyalari qanday bakteriyalar guruhiga kiradi?
A)Chirituvchi B)Achituvchi S)Bijg’ituvchi D)Tugunak bakteriyalari
8.Bir hujayrali suvo’tlam i belgilang?
A)Xlorella, ulotriks B)Xlomidom onada, Xlorella 
S)Spirogira, xara D)Laminariya, nemalion
9.Bakteriyalam ing tuzilishi, xilm a-xilligi, faoliyati va ular vujudga keltiradigan 
turli-himan o ’zgarishlar bilan qaysi fan shug’ullanadi?
68

---

A)Bakteriologiya B)Virusologiya S)M ikrobiologiya D)M ikostogiya 
ID.Tarkibida yog” kam bo’lgan suvo'tlarini belgilang?
A)Nemalion,ulva B)Laminariya,nemalion S)Ulva,kladofora D )Spirogira,xara 
1 l.Zam burug’la r qanday yo’llar bilan ko'payadi? 
A)Vegetativ,kurtakIanish,avtosporalar B) Vegetativ, jinsiy, jinssiz 
S)Androgenez,shizogoniy a, jin ssiz D)Jinsiz, vegetativ,partenogenez
1
2
.Yapon laminariyasi yirik o ’simlik bo’lib, tanasining yuqorigi qismi uzun 
lentasimon,cheti ko’ngurali, bo’yi 2-6-12 m,eni 10-75 sm , pastki qismi qanday 
shakldabo’Iishini aniqlang?
A)Uzun silindrsimon yoki novsim on B)Yirik lentasimon yoki novsimon 
S)Kalta silindrsim on yoki novsimon D )K alta novsimon yoki ovalsimon
13. Sharq sauri archadan qanday farq qilishini belgilang?
l)Bargining yirikligi; 2)Yosh novdalarining o ziga xos shoxlanishi; 3)Spora 
beruvchi boshoqlarining bo’lmasligi; 4)Spora beruvchi boshoqiari shoxli poyalar 
uchida bo’lishi; 5)Pishgan qubbalarining to’rtburchak shaklida ochilishi; 6)Pishgan 
qubbalarining notekis choklar orqali ochilishi;
A)1,2 B)3,5 S)2,6D )3,4
14.... ildizpoyali ko’p yillik o ’t, bargi keng nashtarsimon, uzunligi 10-40 sm 2-3 
karra patsimon qirqilgan.U tog’larda qoyalar yoriqlarida, soya joylarda buloqlaming 
bo'ylarida o ’sadi?
A)Dala qirqbo’gim i B)Suv qirqulog’i 
S)Sershox qirqbo’g 'im D)Zuxrasoch qirqulog’i 
15.Sporafillarda nim a joylashgan bo’ladi?
A)Gametangiya B)Anteridiy S)Arxegoniy D)Sporangiya 
16-Qirqquloqlaming gametafitiari tuproqqa nim a orqali birikib turadi?
A)lldizi bilan B)Poyasi bilan
S)Rizoidlari bilan D)Gametofitlari tuproqqa birikib turmaydi
17.Funariya y o ’sinining barglari necha qavat hujayralardan iborat?
A)Bir B )ftk i S)Uch D)Ko’p
18.Ulotriksning jin ssiz ko'payishidan hosil bo’lgan zoosporalar ....xivchinli 
bo’ladi?
A)2 B)3 S)4 D)1
19.Qaysi o’sim likning m ag’zi sitoplazm atik ipchalar orqali tortilgin bo’ladi? 
A)Ulotriks B)Spirogira S)Kladofora D)X ara
20.Yuksak o ’sim liklam ing tubanini ko’rsating?
A)Yo’sinlar BJQirqbo’g ’im lar S)Qirqquloqlar D)Ochiq urugMilar
21.Quyidagi qaysi b o ’lira vakillari ildizi va o ’tkazuvchi sistem asiiing yo’qligi bilan 
taraqiyoti jihatidan yuksak o ’sim liklardan keyingi o ’rinda turadi?
A)Ochiq urug’lilar B)Qirquloqlar S)Qirqbo’g’im lar D )Y o’sinlar
22.Quyidagi qaysi bo’lim vakillari ichida o ’tlar uchramaydi?
A)Yo’sinlar B)Q irqbo’g'im lar S)Qirqquloqlar D)Ochiq urug’lilar
23.Zuxrasoch o ’simligi qaysi bo’lim ga mansub?
A)Yo’sinlar BJQirqbo’g'im lar S)Qirqquloqlar D)Ochiq urug’lifer 
24.Sporaffl tushunchasi qaysi b o ’lim ga xosligini belgilang?
69

---

A)M oxlar B)QiquIoqlar S)Qirqbo’g ’imlar D )Ochiq urug’lilar
25.M oxlar (I), qirqbo'g'm lar (П), qirqquloqlar (Ш ) o ’sim liklarining 
spermatozoidlari necha xivchinli b o ’ladi? a ) l; b)2 s)K o’p
A)I-a; П-Ь; Ш -s; B)l-b; П-Ь; Ш -s; S)I-b; II-s; Ш -s; D )I-b; II-s; III -b;
26. F unariyayo’sinining ko’payish jarayoniga mansub bo’lmagan javobni aniqlang?
A)Bahorgi yo g ” ingarchilik paytida, yo’sinlam ing ustini suv bosib, anteridiy va 
arxegoniylam ing uchi ochiladi
B)U rg’ochisining jinsiy a ’zolari - arxegoniylar kolba shaklida bo’ladi. H ar bir 
arxegoniyda bir ju ft tuxum hujayra hosil bo’ladi
5 ) Spermatozoidlar anteridiydan suvga chiqadi, xivchinlari orqali harakat qilib, 
arxegoniylar ichiga kiradi va ulaming ichidagi tuxum hujayra bilan qo’shilib, zigota 
hosil qiladi
D)Poyasining uchidagi k o p hujayrali jinsiy a’zolarda - anteridiylarda ko’p miqdorda 
ikki xivchinli harakatchan jinsiy hujayralar (spermatozoidlar) hosil b o ’ladi 
27.1-Qoqio’t; 2-Shuvoq; 3-Sachratqi; 4-Tim oqgul; 5-Takasaqqol; 6-Qarg’a-tim oq;
7-Bo'ym adoron; 8-Andiz; kabi o ’simliklardan m oychechakdoshlar oilasiga mansub 
o ’sim liklami belgilang?
A )l,2,3,4 B)2,4,6,8 S)2,4,7,8 D)2,3,5,6
28.Karamdoshlar oilasiga m ansub bo’lgan hayotiy shakllam i belgilang? 
l)D araxt; 2)Buta; 3)Qisman daraxdar; 4)Yarim buta; 5)K o'p yillik o ’t; 6)Ikki yillik 
o’t; 7)Bir yillik o ’t;
A ) 1,3,5 B)2,3,4 S)5,6,7 D ) 1,2,5
29.To’pguli yoshligida qobiq bilan o ’ralgan oilani k o ’rsating?
A)Tokdoshlar B)Piyozdoshlar S)Dukkakdoshlar D)Qovoqdoshlar
30. Ziradoshlar oilasining vakillarida qanday hayotiy shakl ustunlik qiladi? 
l)D araxt; 2)Buta; 3)Qisman daraxtlar; 4)Yarim buta; 5)K o’p yillik o ’t; 6)Ikki yillik 
o’t; 7)Bir yillik o ’t;
A )5,7 B)2,6 S )l,2 D)3,4
3 LGk4-5Gt5,(5)Ch5U(2^) form ulasiga tegishli bo’lgan oilasining o ’sim liklami 
belgilang?
l)Terakbargli liftok; 2)Yerbag’ir tugmachagul; 3)M adaniy tok; 4)Beshy^)roqli