G /. Shaxmurova., I. T. Azimov u e. Raxmatov s. Axasanova., В I. Azimov

Barg bo’yicha mustaqil yechish uchun m asala-m ashqlar
va topshiriqlar
1.M a'Iumotlarda aniqlanishicha, bir tup g ’o ’za bir yoz davom ida o ’ vaznidan 500- 
600 hissa ko’p suv bug’latar ekan. Agar bir tup g ’o ’zani massasi 2,3 kgni tashkil 
etsa, g ’o ’za o ’simligi yoz davom ida qancha suv bug’latishini hisoblang?
2.Darslikdan olgan nazariy bilimlaringizga saoslanib aytinchi, 4000 litr suv 
buglatish uchun necha tup m akkajo'xori va necha tup shirinm iya o ’simligi 
kerakligini aniqlang?
3.K atta odam b ir sutkada o ‘rtacha 0.5 kg atrofida kislorodni oladi. 50 yoshli eman 
bir yil davom ida 20 kg kislorod ajratib chiqaradi. 25yoshli terak esa 32 kg kislorod 
ajaraladi. B itta odam uchun bir yilda qancha kislorod kerak. N echa tup terak bitta 
odam ning bir yillik kislorod bilan ta ’minlash uchun qancha kislorod ajratishi kerak? 
Emanchi?
4.B ir tup m akkajo’xori o ’sim ligi y o z davom ida 200 litr suv suv bug’latadi. Faraz 
qilaylik m akka dalasida 1982 tup makkajo’xori o ’sim ligi b o ’lsa, y o z davomida 
necha m illilitr su v bug’latishini hisoblab toping?
5.Barg p o ’stini rangsiz hujayralarini mikroskop yordamida ко’ring shakli va ichki 
tuzilishini kuzating.
6.Barg p o ’stidagi ustitsa va rangsiz hujayralar tuzilishini o ’zaro taqqoslang. Bu 
hujayralam ing o ’xshashlik va farqli tomonlari nim ada? Rangsiz hujayralar bilan 
ustitsa hujayralarining o ’zaro birikkan chegarasini kuzating.
6.B ir tup orta yoshli (30-40 yillik) shirinm iya bir yoz davom ida 500-600 litr suv 
bug’lanishi aniqiangan. To’qayzorda o ’sadigan 1963 tup shirinmiya o ’simligi 5 
yozda jam i qancha m illilitr suv buglatishini hisoblab toping?
7.Biror o ’simlik bargini ko’ndalang kesimini mikroskop ostida kuzating, uning 
qismlarini toping.
a)bargning yuqori po’sti va ustunsimon to’qim aga e ’tibor bering u necha qavatdan 
iboratligini ayting.
b)bulutsimon hujayralar shakliga va hujayralararo moddalariga e ’tibor bering. 
v)bargning ostki po’stini kuzating ustitsalar teshigi qarshida qanday hujayralar 
joylashganligiga e ’tibor bering; barg tom iridagi o ’tkazuvchi naychalar tuzilishini 
ta ’riflang.
8.Bargning ko’ndalang kesim ining rasmini chizing va har bir qismini nomini 
yozing. Bargning hujayraviy tuzilishi bo’yicha og’zaki aytib berish uchun ilmiy 
hikoya tayyorlang.
9.Agar Ildiz orqali bir kecha kunduzda shim ib olingan 1000 g suvning 990 g 
bug’lanib ketadi faqat lOg suv o'sim liklar tomonidan o ’zdashtiriladi. Xisoblangchi 
agar m akkajo'xori vegetatsiya davri uch o ’y bo’lsa bu vaqt davom ida qancha suvni 
o'zlashfirgan va qancha suvni bug’latgan bo’lardi?
10.Ushbu tajribani bajaring. Barg suv bug’latadim i? Buning uchun quyidagi tajriba 
am alga oshiriladi. Biror xona o ’simligini bargli novdasini qirqib kolbaga solinadi va 
iliq suv quyib, kolba og’zi paxta yordam ida bekitilib quyosh nuri tushib turadigan 
jo y g a qo’yiladi.
11. O ’simlik qancha suv o ’zlashtirishini o ’rganish uchun quyidagi tajribani am alga
32

---

oshiring. В uning uchun 
loviya o ’sim tasi ildizini kolbadagi su v g a soling, suv 
yu zasig a ozroq o ’sim lik m oyi quyib y upqa y o g ’ qatlam i hosil q ilin g y o g ’ qatlami 
suv b u g 'lan ish ig a to ’sqinlik qiladi, novdani p ax ta yordam ida k o lb a o g ’ziga 
m axkam lang. Kolbani o ’sim lik bilan torting vaznini etiketkaga yozing. Etiketkani 
kolbaga yopishtirib kolbani y o ru g ’ jo y g a q o ’ying.
12. Fotosintez bilan nafas olishni taqoslane va ushbu jadvalni to ’ldiring.
Fotosintez
N afas olish
I.
1.
2. 
------
-
2.
1 3 .0 ’qituvchi quyidagi m a ’lumotni o ’quvchilarga beradi hozirgi vaqtda yashil 
o ’sim liklar bir yilda 177 mlrd tonna organik modda sintezlashmi bayon etib bir 
kunda qancha organik m oda o ’sim liklar tomonidan sintezlanishim hisoblab topishni 
o ’quvchilarga taklif etadi. O ’sim liklar bir kunda qancha organik m oda sintezlar 
ekan?
14.Bir tup g ’o ’za b ir y o z davom ida o ’ vaznidan 500-600 hissa k o ’p suv bug’latar 
ekan. A gar bir tup g ’o ’zani massasi 1,8 kgni tashkil etsa, g ’o ’za o ’simligi yoz 
davomida qancha suv bu g ’latishini hisoblang?
15. Bug‘doy bargining Ism 2 yuzasida 1500 dona barg og‘izchasi bo‘ladi. Agar bir 
tup bug*doy bargining yuzasi 0.5 sm2 deb olsak, unda nechta barg og‘izchasi 
bo‘lishi mumkin? B u barg o g ‘izchalari jam i qancha hujayradan iborat bolishini 
aniqlang.
16. Jadvalni to ‘ldiring?
O ddiy va murakkab barglar
O 'sim lik
nomi
Oddiy
barg
shaklini
nomi
Barg 
ras- 
• mi
Uchbarg-
chali
Panjasi-
mon
Juft
patsi-
mon
toq
patsi-
mon
Beda
M akkajo4xori
Kashtan
Y eiyong‘oq
Shirinmiya
0 ‘rik
N a'm atak
33

---

17. Rasm bo’yicha oddiy va murakkab
O ddiy barg
M urakkab barg
m
i
i
v
.
18.Nafas olish bilan fotosintezni taqqoslang va quyidagi jadvalni to'ldiring.
Taqqoslash uchun belgilar________ Fotosintez_______________ N afas olish
Kislorod
Karbonat angidrid
Organik modda
19.Bug‘doy o ‘simIigini 1 sm 2 yuzasida 1500 dona barg og‘izchalari bo‘lishi 
m a’Jum. Bug‘doyga nisbatan kungboqar bargida 10 borabar, loviya bargida esa 20 
barobar barg og4izchasi ko‘p bo‘lar ekan. Yuqoridagilami hisobga olgan holda lm 2 
bu g ‘doyy kungaboqar, loviya bargida nechta barg og‘izchasi bo‘lishini hisoblab 
toping?
20.Rasm asosida bargning chetki qirqimlariga* oddiy va murakkab barglar qaysi 
o ’simlik uchun xosligini o g ’izaki javob bering.
21.0lim )am ing hisoblashlariga ko‘ra, o'sim lik tomonidan 1000 litr suvdan 1.5.-2 
litrigina o ‘zlashtirilar ekan. Suvning qolgan qismi o'sim lik bargi orqali bug‘latib
34

---

yuboriladi. A gar o ‘simlik tuproqdan 9980 litr suvni ildizi orqali shimib olgan bo*Isa, 
lining qanchasi o ‘simlik tomonidan ozuqa sifatida o'zlashtiriladi, qanchasi bug'latib
yuboriladi?
22. Jadvalni to’ldiring.