Fuqarolik madaniyatining qonuniyatlari va tamoyillari. Reja

Fuqarolik madaniyatining qonuniyatlari va tamoyillari.
Reja:
l. Fuqarolik madaniyati barkamol avlod tarbiyasining muhim tarkibiy qism sifatida;
2.Fuqarolik madaniyating qonuniyatlari va ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotidagi o’rni;

3. 
   Fuqarolik madanivatining ijtimoiy hayotning obyektiv va subyektiv omillari bilan bog’liqligi.
   

—
Fan va san'at va madaniyat sohalarini rivojlantirish uni milliy mustaqillik talabalari yangicha dunyoqarash nuqtayi nazaridan taraqqiy ettirish davlatimiz va fugarolik jamiyati istiqbolining ustivor yoinalishlaridan biri sanaladi. Albana. bunda zamonaviy ijtimoiv-iqtisodiy talimotlar, yangi texnik e'oyalar, kashtlyotlar nechoeli ahamivatli bolsa. mamlakat mehnatkashlarida, jumladan talaba-yoshlarida fugarolik madaniyatini shakIlantirish ham shunchalik zarurdir. Zero, ijtimoiy^--iqtisodiy taraqqiyot shaxs kamolotiga qanchalik ta^-sir ko'rsatib. uning rivojlanishini tezlatsa, o‘z navbatida shaxsning kamolot darajasi ham jamiyat taraqqiyotining tezlashishini tatminlaydi. Chunonchi, shaxs karnoloti va ijtimoiy—iqtisodiy taraqqiyot bir-biriga mutanosib va o'zaro dialektik bogliq jarayon hisoblanadi.
Shaxs kamoloti va ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot talim-tarbiya vositasida doimo oldinea intiladi. Shu nuqtai nazardan masalaga yondashadigan bo'lsak talim va tarbiva jarayoniga jiddiy qarash, ularni mehnatkashlaming soglom turmush tarzini quruvehi, jismoniy va aqliy quvvatini oshiruvchi, ularning o'oyaviy-siyosiy. ma'naviy salohivatini rejalashtiruvchi vosita deb qarash maqsadga muvotiq bo'ladi. Zero, tarbiya jarayoni insonni zamon va makonda faoliyat ko'rsatib. yuksaklikka undovchi zohiriy va botiniy quvvat va shaxsning barcha sifatlari singari fugarolik madaniyatining shakIlanishini taⁱminlovchi pedagogik hodisadir.
Malumki. shaxsda fugarolik madaniyatini shakIlantirish - yaxlit pedagogik, jarayonning muhim bir tarkihiy qismi hisoblanadi. jarayonning mohiyati unine tuzilmasida, ya'ni fugarolik madaniyatining shaldlantirish jarayoning mazmunhili kasb etuvchi qonuniyatlar. tamoyillar, tarbiyaviy munosabatlarda ifodalanib, ular ijtimoly huyurtma sifatida tarbiyaning maqsadi, shakli, metodi, tashkiliy xususiyatlari. shart-sharoitlar va boshqarish oryali izohlanadi. Mazkur holatni oFugarolik madaniyatinine shakllanish jarayoni tuzilmasi»da kuzatishimiz mumkin.
Jadvalda aks ettirilganidek fugarolik madaniyatini shakllanish jarayonj qonuniyatlar. tamoyillar (prinsiplar), tarbiyaviy munosabatlarining imkoniyallar golldatt boy beriladi va fuoliyat tasodilly liolatlardan iborai IxYlih qoladi xolos.
Faoliyat va munosabat uzviyligini tashkil ctish shaxs fuqurolik madaniyali shaklanishining asosiy manbai va negizi deb ellirof ctish. Fuoliyat xatti-hnrakutelaiyojni qondirish yo'lidir. Faoliyat voqelikni bilib olishning vositusi sifatida insonni maqsadga 1111,1 oliq oszgartira oladi. Chunki, litoliyat ongli xususiyatga ega bo'lib, o'zida maqsad, vosita, natija va jarayonni qantrab olgan kategoriyadir. Munosabat esa, borliqdagi malum narsalar, hodisalar, voqealar o'rtasidagi naro bildiradi. Narsalar va hodisalarning sifatlari, xossalari, ularning mavjudligi munosabatlarda namoyon bo'ladi. Chtmonchi «Falsafa qisqacha izohli lug'at»ida tatidlanishicha «Munosabat falsaft; kategoriya bo'lib, mu'lum narsa, hodisa (tizim)ning qisminri, unsurlari o'rtasida natro bildiradi... Munosabatlar turh-►untan, silma-sil bo'ladi. Masalan: sabab va oqibat, butun Vu qism, shakl va matman, ichki va tashqi va h.k.Fugarolik madaniyali shaktlanish jarayonining futproli madaniyatining mohiyati, funksiyalari, pedagogik ta'sirlar va talabalarning faol faoliyatiga asoslangangili qonuniyati. Ma'Iumki, har qanday jarayon, shu jarayon uchun xos bolgan tushuncha mohiyat-mazmuniea asoslansa jarayon samarali bo'ladi. Shu nuqtai nazardan fuqarolik madaniyati shakIlanish jaray,^,onining fugarolik madaniyatining mohiyati, ffinksiyalari, pedagogik ta'sirlar, talabalamine faol faoliyatiga asoslanishi ham quyidagilarda o'z ifodasini topa olgan:

• 
  fuqarolik madaniyatining mazmun-mohiyatida;
  

- shaxs fucorolik madaniyatining utimoiy-siyosiy faolligi, ma'naviy-magrilly tayyorgarligi. ruhiy-individual sifatlari kabi tuzilmasida:
- fuqarolik madaniyatining fitimoiylik, madaniy-mairitly. ayritn yoshlar va pedagoglarga pedagogik ta'sir kabi funksiyalarida:

• 
  shaxs fuclarolik madaniyati shakllanishining tarbiya, ta'lim jarayonlari hilan
  

bogliqligida;
- yaxlit pedagogik jarayonda fuqarolik madaniyati shakIlanish vazifalari, shakllari, vositalarining o'zaro aloqadorligida;
- pedagogik tisirlarning talabalarning o'zaro harakatlari va aktiv faoliyatlarining uzviy bog'ligligida.

Iti
Malumki, qonun voqelikdagi narsa va hodisalarning harqaror boglanishini ifodalaydi. Shu nuqtai nazardan cionun qonuniyatga yaqin turadi. Shundan kelib chiqib fuqarolik madaniyati shalthanish jarayonining qommiyallarini matkur jarayon uchun xos bo'lgan pedagogik hoclisa va voqealarning o'zaro bog' liqligi hamda aloqadorligida ko'rish lozim. Chunki bu aloqadorlik hamdatalabalar fuqarolik madaniyatining shakIlanish jarayonini mazmunli, maqsadga muvofiq va samarali bo'lishini ta'minlaydi.
Shuni e'tirof etish joizki, fugarolik madaniyatining shakllanish jarayoni muayyan ziddiyatlardan iborat bo'lgan murakkab jarayondir. Mazkur ziddiyatlarning mohiyati shundan ihoratki. talaba shaxsida shakIlanayotgan muhim uzviyligini, aloqadorligida amalga oshadi. IvIa'Iumki, qonuniyat falsatly tushuncha sifatida insonning jamiyatdagi xatti-harakatlarini belgilab beruvchi yo'l-yo'riq, qoidalar yig'indisi. Pedagogikadan ham bunday gonuniyatlar mavjud bo'lib, ular ittimoiy hodisa sifatida birinchidan, ta'lim-tarbiyaning xususiyatlarini, ikkinchidan, shaxs fugarolik madaniyatining shakllanishi ta'minloychi —maqsad, shakl, metod, tashkil etish, boshqarish, shart-sharoit, imkoniyatlar yaxlitligini ifodalaydi. Xo'sh, futprolik madaniyatining shakllanish jarayoni qonuniyatlari deganda nima tushuniladi. Fuqarolik madaniyati shakllanish jarayonining qonuniyatlari — bu fuctarolik jamiyati asoslarini qurish sharoitida shaxsning ma'naviy, intellektual, axloqiy­huquqiy harakatlarini ta'minlashga yo'naltirilgan tarbiyaviy ta'sirlaming barciaror, yaxlit yolnalishlarini ta'minlashga xizmat qiluvchi qoidalar yie'indisidir. Bu gonuniyatlar quyidagilardan iborat:
I. Fuqarolik madaniyati shakllanish jarayonining fucprolik jamiyati xususiyatlari va makro- va mikro- muhitning ob'ektiv va sub'ektiv omillariga — bu birinchi yonuniyat. /vIalumki jamiyat insonlarsiz mavjud butImaganidek. inson ham jamiyatdan tashqarida mavjud bolmaydi. Shunaa ko'ra shaxs fuqarolik madanivatini ham fuqarolik jamiyatinind xususiyatlari. taraqqiyot omillari bilan boe'liq. Zero biz qurayotgan fuqarolik jamiyati qullik va mutelikni. har qanday milliy. irqiy kamsitishlar, ijtimoiy ayinnachilikni intar etuvchi jamiyat hisoblanib, bu jamiyatida 1-bobda ta'kidlab olileanidek fugarolar ijtimoiy-siyosiy jihatdan faol, erkin va teng huquqli insonlar b9libbo'lib, ular 9z o'z fuciarolik ham siyosiy huquqlarini anglab yetuan, ishbilarmon, tadbirkor, ijodkor mustaqil fikr yuritishga qodir shaxslar hisobIanishadi. Zero, fugarolik jamiyatinine xususiyatlari insonga ekrin iqtisodiy va siyosiy hayot tarzini tanlash kafolanuan. Chunki fuqarolik jamiyati jamiyatga xizmat qiluvehi davlat faoliyatini nazorat qilish nazarda tutilaan. Bu xususityalar fugarolik madaniyatinina fuqarolik burchi. fuqarolik ma'suliyati• fugarohk majburiyati. fuqarolik tafakkuri, titqarolik ongi, fugarolik munosabatlari kabi tarkibiy qismlarini shakllantirish uchun muhim omildir.
Pedagogik-psixologik manbalarda muay^-yan jarayon yoki faoliyat ijtimoiy muhitnine mavjud ob'ektiv va sub'ektiv omillar ta'sirini inobatga olgan taqdirdagina samarali bo'lishi mumkinligini ta'kidlaydi. Tadqiqotimiz muarnmosi doirasida olib borgan pedagogik tajriba-sinov ishlari shuni ko'rsatadiki umumiy o'rta va professional ta'limi o'quvchiIarida fugarolik madanivatini shaklantirish jarayoniga makro- va mikro muhitning quyidagi ob'ektiv va sublektiv omillari ta'sir qilar ekan. Bu ta'sirni inobatga olish faoliyat samarasini tashkil etadi. Shu otinda e'tirof etib o'tamizki shaxs futprolik madaniyatiga ijtimoiy hayotning ob'ektiv va sub'ektiv omillari ta'sir ko'rsatadi. Bu fuqarolik madanivatini shakIlantirishning birinchi qonuniyati hisoblanadi. Buni quyidagi jadvalda kuzatish mumkin. Sub'ektiv omillar - jamivatdagi soglom muhit, ta•im muassasalari. jamoat tashkilotlari. tarbiyalanuvehilar. ota-onalar. mahalla. psixologik muhit. oila. maktab, ma'navivat va ma'rifat maskanlari insoniy munosabatlardan iborat.o'rganishga ko'maklashadi. Maqsad, mazmun, metod mushtarakligini ta^-minlash tatabalar fuqarolik madaniyatini shakllanishini tezlashtiradi. Bunda fuctarolik madaniyati maqsadi (mening ehtiyojim), fucprolik madaniyati mazmuni (mening egallashitn zarur bo'lgan ijobiy shaxsiy fazilatlar), metodi (mening qobiliyatim, hnkoniyatim, yollim) orqali amalga oshi•iladi. Fugarolik madaniyatining shaxs rivojlanishi, tarbiyachi va tarbiyalanuvchilar munosabatlari bilan qonuniyati.
Shaxsning rivojlanishi timarolik madaniyatining mazmuni tarbiyachi. tarbiyalanuvchilar munosabatining sifatiga Ayni paytda, fuqarolik madaniyatining maqsadi. mazmuni, ta'sir ko'rsatish metodlari shaxsning rivojlanganlik darajasiga e'tirof ctadi. Zero, bu birlik va ob^.ektnine ijtimoiy-qimmatli fazilatlarga ega ekanligi hamda sublektning pedaeoeik bilimdonligi, faolligini taqozo qiladi. Chunonchi ob'ekt tarbiyalanishi uchun. sub'ektning o'zi tarbiyalangan bo'lmog`i darkor. uchun. boshqalarning aql-idrokini o'stirish, ma'rifat ziyosidan bahramand qifish. haqiqiy vatanparvar, haqiqiy fuqaro etib yetishtirish uchun, eng avvalo. tarbiyachining o'zi ana shunday yuksak talablarga javob berishi, ana shunday buyuk fazilatlarga ega bo'lishi kerak». Bu talab va ehtiyoj tarbivachinino pedagogik—psixologik bilimga ega bo'lib, shaxsning individual-psixoloark xususiyatlarini, uning rivojlanishi qonuniyatlarini bilishi lozimligini taqazo etadi. Shunday ekan, tarbiyachi, avvalo, tarbiyalanuvchi shaxsini mukammal oⁱrganishi, u bilan munosabatlar tartibini osmatish kerak. Ayni paytda tarbiyalanuvchining o'zi ham faol bollishi, tarbiyaviy ta'sirlarni to'gsri qabul qilish imkoniyatini o'zida tarbiyalangan bogishi lozim. Aks holda ta'sirlar samarasiz bo'lib, muhim