Фукаролик жвмияти ваунинг конистуциявий тузилиши

BMIning yozilish  uslubi. Ushbu  ishni  yozish  davomida  bilishning  qiyosiy  

va  mantiqiy  tahlil qilish,   umumlashtirish  va  sintez  qilish,  tarixiy  sistematik  va  

rasmiy  yuridik   usullaridan  keng  qo’llanildi.  Bundan  tashqari  Prezident  

I.Karimov   asarlaridan  keng  foydalanildi. 

Bitiruv  malakaviy  ishining  tuzilishi.  Ushbu    Bitiruv  malakaviy  ishi  

Kirish,  ikkita  bob,   beshta  paragraf,  xulosa  va  foydalanilgan  adabiyotlar  

ro’yxatidan  iborat.   

 

---

 

7 

1-bob. Fuqarolik  jamiyati  va  shaxs. 

1.1. Fuqarolik jamiyati va uning konstitusiyaviy zamini. 

     Erkin  fuqarolik  jamiyatini  qaror  toptirish  –  O’zbekiston  xalkining  ulugvor 

maksadlaridan  biri.  Konistitusiyaning  mazmun  va  moxiyatidan  shu  narsa  qatiyan 

ayonki,  mamlaqatimizda  shakllantirilayotgan  jamiyat  demokratiya  va  adolat 

koidalariga  tayanuvchi  erkin  insonlar  jamiyati  bo’ladi.  O’zbekiton  Prezidenti 

I.A.Karimov  bu  borada  shunday  degan  edi  , «Biz  fuqarolik  jamiyatini  kurishga 

intilmokdamiz.  Buning  ma’nosi  shuki,  davlatchiligimiz  rivojlana  borgan  sari 

boshqaruvning  turli  xil  vazifalarini  bevosita  xalkqa  topshirish,  ya’ni  o’zini  o’zi 

boshqarish organlarini yanada rivojlantirish demakdir».  

     Prezident  yana  quyidagilarga  e’tibor  qaratgan  edi, « Biz  uchun  fuqarolik 

jamiyati  –  ijtimoiy  makon. Bu  makonda  qonun  ustivor  bo’lib, u  insonnig  o’zini  – 

o’zi  qamol  toptirishga  monelik  kilmay,  aksincha,  yordam  beradi.  Shaxs 

manfaatlari,  uning  huquq  va  erkinliklariqamsitilishiga  yul  quyilmaydi.  Ya’ni 

erkinlik va qonunga buysunish bir vaktning o’zida amal kiladi».  

     Xush fuqarolik jamiyatining moxiyatini nima tashkil kiladi, bu qanday jamiyat.  

     Eng  umumiy  tarzda,  lo’nda  ta’rif  beriladigan  bo’lsa,  fuqarolik  jamiyati  – 

ijtimoiy  hayotning  davlat  ta’siri  va  aralashuvidan,  ma’muriy  tazyiklardan  xoli 

bo’lgan xamda insonlarning xususiy turmush soxasini tashkil etuvchi munosabatlar 

majmui.  

     hozirgi  davrda  falsafiy,  siyosiy  va  yuridik  adabiyotlarda  fuqarolik  jamiyatini 

ta’rif  va  tavsif  etishga  faol  haraqat  kilmokda.  Bu  ta’riflardan  ba’zilarini  talkin 

etaylik.  

     Fuqarolik  jamiyati  –  davlatdan  mustaqil  va  xoli  bo’lgan  munosabatlar  va 

vositalar  tizimi  bo’lib,  u  shaxs  va  jamoalarning  ijtimoiy,  madaniy,  ma’rifiy  hayot 

soxalaridagi xususiy manfaat va extiyojlarini amalga oshirishga sharoit yaratadi.  

     Fuqarolik  jamiyati  aksariyat  xollarda  insonlarning  xususiy  manfaat  va 

extiyojlari  soxasi  tarzida  ta’riflanadi.  Fuqarolik  huquq  va  erkinliklarining  asosiy 

kupchilik  kismi  mana  shu  xususiy  hayot  soxasida  ruyobga  chiqariladi.  Birok  bu 

---

 

8 

shaxslarning  ijtimoiy  hayotdan  ajralib  kolganligini,  begonalashtirilishini 

anglatmaydi.  

     Fuqarolik  jamiyati  –  shaxslarning  oddiy  yigindisi  emas,  balki  ular  urtasidagi 

rang  –  barang  aloqalar,  xamkorlik,  xamjixatlakning  ifodasi.  Mazkur  mushtaraklik 

va  xamjixatlik  tashkiliy  –  institusiyaviy  kurinishga  ega  bo’lib,  turli  ijtimoiy 

kuchlar, nodavlat tashkilotlar, birlashmalar mavjudligi bilan tavsiflanadi.  

Fuqarolik  jamiyati  insonlar  birligi  tarakkiyotining  aloxida  ma’rifiy  darajasini, 

benazir sifat xolatini ifoda etish bilan an’anaviy jamiyatdan fark kiladi. Bu o’rinda 

fuqarolik jamiyati insonlar jamoasini, uning manfaatlarini siyosiy xokimiyat oldida, 

davlat apparati qarshisida muxofaza etuvchi o’ziga xos fenomen, tegishli mexanizm 

(majmua)  sifatida  maydonga  chiqadi

1

.  Fuqarolik  jamiyatini  madaniy-ma’rifiy 

tarakkiyotning  maxsus  sifat  xolati,  insoniy  munosabatlarining  o’ziga  xos  tizimi 

tarzida tushunish lozim. 

      Fuqarolik  jamiyati  nixoyatda  murakqab  ijtimoiy  xodisadir.  Shu  bois  uni  uch 

asosiy  jixat,  yunalish,  ya’ni  iqtisodiy,  siyosiy  xamda  ma’naviy-axlokiy  jixat 

buyicha ko’rib chiqamiz.  

     Iqtisodiy  jixat.  Fuqarolik  jamiyati  xususiy  mulkchilikqa  keng  yul  beruvchi  va 

asoslanuvchi  bozor  iqtisodiyoti  munosabatlariga,  erkin  iqtisodiy  faoliyat 

ta’minlangan  shart-sharoitga  tayanadi.  Aynan  xususiy  mulkchilik  muxiti  va 

munosabatlari  qaror  topgan  jamiyatda  shaxsning  mulkiy  mustaqilligi,  iqtisodiy 

faoliyat  yuritishdagi  erkinligi  ta’minlanadi.  Xudi  shu  asnoda  shaxs  davlat 

hokimiyatiga nisbatan avtonom, mustaqil mavkeni egallaydi. Davlat xususiy hayot 

soxasiga,  shaxs  va  tashkilotlarning  qonuniy  iqtisodiy  faoliyatiga  aralashmasligi 

lozim.  Prezident  I.A.Karimov  aytganidek, «davlatning  qonunlari  inson  va  fuqaro 

huquqlarini  qamsitmasligi  lozim».  Bu  talab  avvalo  iqtisodiy  ishlab  chiqarish, 

xususiy tadbirkorlik soxasiga taallukli.   

                                                      

1

 Karimov I.A. O’zbekistonnig siyosiy-ijtimoiy va iktisodiy istikbollarining asosiy tamoyillari. – T., 1995.-14-b

 

 

---

 

9 

     Fuqarolik  jjamiyati  konsepsiyasini  yaratishga  qatta  xissa  kushgan  nemis 

faylasufi  Gegel  bu  jamiyatni  burjuacha  ishlab  chiqarish  munosabatlari  majmui 

sifatida tushuntirgan. U ikki asosiy prinsipni ajratib ko’rsatgan. 

     birinchidan,shaxslar o’z xususiy manfaatlaridan kelib chikib haraqat kiladilar, 

     ikkinchidan,insonlar 

shunday 

ijtimoiy 

munosabatlar 

tizimini 

vujudga 

keltiradilarki, bunda har kim boshqa kimsaga boglik bo’ladi. 

     Xususiy mulkchilikqa asoslangan ijtimoiy struktura  bo’lmish fuqarolik jamiyati 

bozor iqtisodiyoti munosabatlari tizimidan iboratdir. Bunday munosabatlarga ishlab 

chiqarishdagi  rakobat  va  unda  hokimiyatning  ma’muriy  aralashuvini  cheklash 

orqali erishiladi. Fuqarolik jamiyati insonning ijodiy faolligini namoyon etishga yul 

ochuvchi munosabatlar shakllangan takdirda zoxir bo’ladi.  

     Buyuk  franso’z  inkilobining  manifesti  –  1791  yilgi  Inson  va  fuqaro  huquqlari 

deklaratsiyasida  xam  xususiy  mulk  muqaddas  va  daxilsiz  deb  e’lon  kilingan. 

Feodalizmning ashaddiy dushmani bo’lgan yakobinchilar esa xususiy mulkni yangi 

jamiyatning,  ya’ni  fuqarolik  jamiyatining  birdan  -  bir  asosi  deb  bilganlar.  Tarix 

saboklaridan ma’lumki, xususiy  mulk nafaqat jamiyatni turli qatlamlarga ajratgan, 

balki  ishlab  chiqarishni  rivojlantirishga  qaratilgan  tashabbusni  ragbatlantirgan, 

hokimiyatni nisbatan mustaqil (avtanom) tuzilmalarni vujudga keltirgan.      

     O’zbekistonda  xam  xususiy  mulkchilikqa  asoslangan  iqtisodiy  munosabatlar 

tizimi  qaror  topmokda,  tadbirkorlikqa,  kichik  va  urta  biznesga  keng  yul  ochilib, 

tegishli tashkiliy va huquqiy mexanizmlar vujudga keltirilmokda

1

.  

     O’zbekiston  Respubliqasining  Konistitusiyasi  fuqarolik  jamiyatining  qaror 

topishini  xususiy  mulkning  qat’iy  mavkega  ega  bo’lishi  bilan  boglaydi.  Shu  asos 

xozirgi  paytda  jamiyatda  keng  ko’lamdagi  xususiylashtirish  jarayonlari  amalga 

oshirilmokda.  

     Xush,  nima  sababdan  isloxotchi  davlat  O’zbekistonda  demokratik  fuqarolik 

jamiyatini  jadal  shakllantirib  borishdan  manfaatdor.  Bu  sabablar  quyidagilardan 

iborat. 

                                                      

1

 

 Odilkoriyev X.T. Fukarolik jamiyatining moxiyati va kadriyatlari tizimi// O’zbekistonda fukarolik jamiyatini shakllantirish, 

muammolar va yechimlar. – T., 2004. – 19-20-b.

 

 

---

 

10 

     birinchidan, shu asnoda mamlaqatning ijtimoiy yunaltirilgan bozor iqtisodiyoti 

sari  olga  siljish  yullari  va  usullari  xususida  fuqarolar  kelishuviga  erishish 

to’g’risida  norasmiy  ijtimoiy  shartnoma  to’zi  shva  uni  ruyobga  chiqarishda 

isloxatchi davlat uchun sherik vujudga keltiriladi,  

     ikkinchidan,  fuqarolik  jamiyati  o’z  institutlari  orqali  shaxsning  davlat  ishlari 

boshqarishda 

ishtirok 

etishini 

ta’minlagan 

xolda, 

davlatda 

vakillik 

damokratiyasining va mamlaqatda ijtimoiy – siyosiy tizimning asosi xisoblanadi,