Фуқаролар соғлигини сақлаш ва хизматлар соҳасида қабул қилинган қонунларнинг истеъмолчилар ҳУҚУҚларини ҳимоя

Fuqarolar sog'lig'ini saqlash to'g'risidagi qonun.
Reja:

1. 
   Fuqarolar sog`ligini saqlash sohasida qabul qilingan Qonunlarning iste`molchilar huquqlarini himoya qilishdagi roli va ahamiyati
   
2. 
   Xizmatlar sohasida qabul qilingan Qonunlarning iste`molchilar huquqlarini himoya qilishdagi roli va ahamiyati
   
3. 
   Aholi sog`ligi huquqiy muhofazada
   

Tayanch iboralar: iste`molchi, ijrochi, ishlab chiqaruvchi, sotuvchi, shartnoma, tovar, normativ hujjat, tovar (ish, xizmat)ning xavfsizligi, muvofiqlik sertifikati, tovar (ish, xizmat)ning nuqsoni, kafolat muddati, xizmat muddati, yaroqlilik (saqlash) muddati, kassa cheki, tovar cheki.

1. 
   Fuqarolar sog`ligini saqlash sohasida qabul qilingan Qonunlarning iste`molchilar huquqlarini himoya qilishdagi roli va ahamiyati
   

Iste`molchilarning huquqlari buzilish holatlari tez-tez uchrab turadigan sohalardan yana biri sog`liqni saqlash bilan bog`liq soha hisoblanadi. Respublikamiz mustaqillika erishgan kundan boshlaboq sog`lom avlodni tarbiyalashga katta e`tibor berila boshladi. Natijada, fuqarolar sog`ligini saqlashga qaratilgan qator qonunlar tizimi ishlab chiqildi va hayotimizga joriy etildi. Shunday Qonunlardan biri 1996 yil 29 aprelda qabul qilingan «Fuqarolar sog`ligini saqlash to`g`risida»gi Qonuni hisoblanadi. Fuqarolar sog`ligini saqlash to`g`risidagi Qonun hujjatlarining asosiy vazifalari fuqarolarning sog`ligini saqlashga doir huquqlari davlat tomonidan kafolatlanishini ta`minlash, fuqarolarning sog`lom turmush tarzini shakllantirish, davlat organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalarining fuqarolar sog`ligini saqlash sohasidagi faoliyatini huquqiy jihatdan tartibga solish hisoblanadi.
Ushbu Qonunning «Fuqarolarning sog`liqni saqlash huquqi» deb ataluvchi 13-moddasida xususan shunday deyilgan: O`zbekiston Respublikasi fuqarolari sog`liqni saqlash borasida daxlsiz huquqqa egadirlar. Davlat yoshi, jinsi, irqi, millati, tili, dinga munosabati, ijtimoiy kelib chiqishi, e`tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy movqeidan qat`i nazar fuqarolarning sog`ligi saqlanishini ta`minlaydi. Davlat fuqarolarda kasalliklarning har qanday shakllari borligidan qat`i nazar, ularning kamsitishlardan himoya qilinishini kafolatlaydi. Ushbu qoidani buzishda aybdor bo`lgan shaxslar qonunda belgilangan tartibda javobgar bo`ladilar.
Ko`pchilik hollarda tibbiyot muassasalarida bemorlarning huquqlarining buzilish hollarining guvohi bo`lamiz. Bemorning huquqlari ushbu Qonunning 24-moddasida o`z aksini topgan.
24-modda. Bemorning huquqlari.
Bemor tibbiy yordam so`rab murojaat qilingan va tibbiy yordam olayotgan paytda quyidagi huquqlarga ega:
a) tibbiyot xodimlari va xizmat ko`rsatuvchi xodimlarning hurmat va mehr-muruvvat ko`rsatishlari;
b) shifokorni va davolash-profilaktika muassasasini tanlash;
v) sanitariya-gigiyena talablariga javob beradigan sharoitda tekshiruvdan o`tish, davolanish va parvarish qilinishi;
g) O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi belgilab qo`ygan tartibda o`z iltimosiga ko`ra boshqa mutaxassislarning konsilium qilish va ulardan maslahatlar olish;
d) tibbiy yordam so`rab murojaat qilganligi, sog`ligining holati, qo`yilgan tashxis to`g`risidagi ma`lumotlar hamda uni tekshirish va davolash chog`ida olingan boshqa ma`lumotlar sir saqlanishi;
s) tibbiy aralashuvga o`z ixtiyori bilan rozilik berish yoki uni rad etish;
j) o`z huquq va burchlari xususida hamda sog`ligining holati haqida ma`lumot olish, shuningdek sog`ligining holatiga doir ma`lumotlarini uning manfaatini ko`zlagan holda bersa bo`ladigan shaxslarni tanlash;
z) tibbiy yordam ko`rsatish vaqtida sog`ligiga zarar yetkazilgan taqdirda ko`rilgan zararning o`rni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qoplanishi;
k) huquqni himoya qilishi uchun huzuriga advokat yoki boshqa qonuniy vakil qo`yilishi.
Huquqlari buzilgan taqdirda bemor yoki uning qonuniy vakili bevosita davolash-profilaktika muassasasining rahbari yoki boshqa mansabdor shaxsiga, yuqori boshqaruv organiga yoki sudga shikoyat bilan murojaat qilishi mumkin.
Shuningdek qonunda fuqarolarning sog`ligiga yetkazilgan zararni qoplash masalasi ham o`z aksini 46-moddada topgan.
46-modda. Fuqarolarning sog`ligiga yetkazilgan zararni qoplash.
Fuqarolarning sog`ligiga zarar yetkazilgan hollarda aybdorlar jabrlanganlar ko`rgan zarar o`rnini qonun hujjatlarida belgilangan hajm va tartibda qoplashlari shart.
G`ayriqonuniy xatti-harakatlardan jabr ko`rgan fuqarolarga tibbiy yordam ko`rsatishga sarflangan mablag`lar ularning sog`ligiga yetkazilgan zarar uchun javobgar bo`lgan jismoniy va yuridik shaxslardan undiriladi.
Tibbiyot va farmatsevtika xodimlari o`z kasb-kor vazifalarini malakali bajarmaganliklari oqibatida fuqarolarning hayoti va sog`ligiga zarar yetgan hollarda yetkazilgan zarar o`rni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qoplanadi.
Zararning o`rnini qoplash tibbiyot va farmatsevtika xodimlarini Qonunga muvofiq intizomiy, ma`muriy yoki jinoiy javobgarlikdan ozod etilmaydi.
Ko`pchilik hollarda iste`molchilarning huquqlari dori vositalarini sotib olish jarayonida ham buziladi. Ba`zi hollarda muddati o`tgan yoki qalbaki dori vositalarining iste`molchilarga sotilayotganligining ham guvohi bo`lamiz. Ana shularning oldini olish uchun Respublikamizda 1997 yil 25-aprelda «Dori vositalari va farmotsevtika faoliyati to`g`risida» O`zbekiston Respublikasining Qonuni qabul qilindi. Bu Qonunning 13-moddasi aynan dori vositalarini sotish qoidalarini belgilaydi.
13-modda. Dori vositalarini sotish.
Dori vositalari faqat dorixona muassasalari orqali sotiladi. Dorixonalar ishi dorixona amaliyoti uchun xos bo`lgan standartlarga muvofiq amalga oshiriladi.
Dorixonalar ishini boshqarish oliy farmatsevtika ma`lumotiga ega shaxslargagina ruxsat etiladi.
Barcha dorixona muassasalari sanitariya me`yorlari va qoidalariga javob berishi lozim. O`zbekiston Respublikasida ro`yxatdan o`tkazilgan dori vositalarining qalbakisi yoki g`ayriqonuniy nusxasi bo`lgan dori vositalarini realizatsiya qilish taqiqlanadi.
Muddati o`tgan dori vositalarini sotish va ulardan foydalanish taqiqlanadi. Dorixonalarning farmatsevtika faoliyatini nazorat qilishna davlatning vakolatli organlari amalga oshiradi.
O`zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksida o`z kasb vazifalarini lozim darajada bajarmagan (116-modda), mansabga sovuqqonlik bilan qarash (207-modda), hayoti yoki sog`ligi havf ostida bo`lgan shaxslarni yordamsiz qoldirganlarga nisbatan javobgarlik ko`zda tutilgan. Bunda o`zining bevosita xizmat vazifasini sovuqqonlik yoki vijdonsizlik bilan bajaruvchilarning javobgarligi nazarda tutiladi.
O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining 988 va 1022-moddalarida ko`zda tutilgan holatlar, ya`ni mijoz (jabrlanuvchi) ning sog`ligiga ziyon yetkazilgan hollarda, unga sababchi bo`lgan tibbiyot xodimlarini jinoiy javobgarlikka tortish bilan birgalikda davolash-profilaktika muassasasiga moddiy javobgarlik yuklatiladi. Ushbu Kodeksning 1021 va 1022-moddalarida yetkazilgan ma`naviy zararni sud qaroriga asosan pullik qoplash nazarda tutilgan.
O`zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning sog`ligini muhofaza qilish to`g`risida»gi Qonuniga asosan mijozlar o`z sog`ligiga yetkazilgan za-rarni undirish huquqiga ega. Buning uchun u tibbiyot muassasasi rahbariga o`z noroziligini xat orqali bildirishi, agar natija bo`lmasa yuqori turuvchi – Sog`liqni saqlash vazirligigacha bo`lgan boshqaruv organlariga murojaat etishi mumkin. Agar bunda ham natijasi bo`lmasa, u holda sudga da`vo arizasi kiritiladi. Xat ham, da`vo arizasi ham asoslangan bo`lishi – ya`ni ma`lumotnoma, tibbiy xizmat uchun haq to`langanlik to`g`risidagi kvitansiya, dori va tibbiy vositalar uchun to`langan schetlar (kassa cheklari), kasallik tarixi (ambulatoriya) kartasidan ko`chirma ilova qilinishi lozim.
«Fuqarolarning sog`ligini muhofaza qilish to`g`risida»gi Qonunning 24 va 46-moddalarida tibbiy xizmatlar ko`rsatishda mijozning sog`ligiga yetkazilgan zararni undirish, 47-moddasida esa davlat organlari hamda mansabdor shaxslar fuqarolarning sog`liqni saqlash sohasidagi huquq va erkinliklariga tajovuz qilgan hollarda ular ustidan shikoyat qilishlari belgilab qo`yilgan.
To`g`ridan-to`g`ri shartnoma yoki ixtiyoriy tibbiy sug`urta tizimi asosida aholiga ko`rsatiladigan pullik tibbiy xizmatlar O`zbekiston Respublikasining «Iste`molchilarning huquqlarini himoya qilish to`g`risida»gi Qonuni bevosita amal qiladigan soha hisoblanadi. Qonunning 4-moddasi ko`rsatilayotgan xizmatlarning tegishli sifatga ega bo`lishligini, 12-moddasi esa xavfsiz bo`lishini taqozo etadi. Mijoz xizmatning bajarilmagan qismini tekinga bajartirish, xizmat haqini kamaytirish yoki qaytadan bajarish, yohud yetkazilgan zarar to`liq qoplagan holda shartnomani bekor qilishni talab qilishi mumkin.
Ijrochining sifatsiz xizmati tufayli kishi hayoti va sog`ligiga yetkazilgan moddiy zararni qoplanishi Qonunning 20-moddasida, ma`naviy zararni qoplashi 22-moddasida ko`rsatib berilgan. Qonunning 29-moddasiga binoan, iste`molchi o`z huquqlari buzilgan hollarda sudga murojaat etganda undan sud to`lovlari undirilmaydi.

1.