Фуқаро бинолари архитектураси фанидан маърузалар матни

Б
7
8
1
А
2
12 13
4
10
11
Б
13
4
5
1
1(3)
б
1
3
9
в
3
1
9
г
6
5
1
2
20
5
6
1
1-1
2
18.8-расм. Йирик блок деворларнинг вертикал чоклари: а - простенка бурчак ва 
простенка блоклари орасидаги очиқ чок; б, в - простенка ва дераза ости 
блоклари орасидаги ёпиқ чок; г - ички ва ташқи девор блоклари орасидаги ёпиқ 
чок; 1 - простенка блоки; 2 - простенка бурчак блоки; 3 - дераза ости блоки; 4 - 
герметик; 5 - цемент-қум қоришмаси; 6 - ички девор блоки; 7- блокнинг 
қўйилма пўлат элементи; 8 - бириктирувчи (–30х6) пластина; 9 - енгил бетон; 
10 -иссиқлик изоляцияси; 11 - икки қават руберойд; 12 - пакля; 13 - цемент-қум 
қоришмасидан ҳимоя қатлами. 

---

164 
Биноларнинг фазовий бикрлигини таъминлаш учун блокларни бир-бирига 
камида 30 см га миндириб ўрнатилади. Перемичка ва пояс блоклари ўзаро 
пўлат элементлар воситасида бириктирилади (18.9-расм). Ички ва ташқи 
деворлар ҳам ўзаро шундай бириктирилиши керак. Ёпма плиталар ҳам металл 
анкерлар ёрдамида туташтиргич ва ички блокларга маҳкамланади (1.7-расм). 
400
100
А
а
б
2
1
1
1
4
3
5
А
1
5
3
1
5
3
6
5
8
7
1
1
в
г
18.9-расм. Йирик блокли деворларда туташтиргич ва пояс блокларнинг бир -
бирига маҳкамланиши:
 
а - ташқи бурчак пояс ва ташқи пояс блокларнинг 
маҳкамланиши; б, в - ташқи пояс блокларининг маҳкамланиши; г - ёпмаларнинг 
девор блокларига маҳкамланиши; 1 - пояс блок; 2 - бурчак пояс блок; 3-блок-
нинг пўлат элементи; 4-цемент-қум қоришма; 5 - бириктирувчи (-30x6) 
пластинка; 6 - темирбетон шпонка; 7 - ички девор блок; 8- ёпма плита. 
Бинонинг мустаҳкамлигини оширишнинг яна бир усули - бу бинонинг 
бурчакларида махсус бурчак блоклари қўллашдир (18.10-расм). 
а
б
2-катор
1-катор
2-катор
1-катор
>300
>300
18.10-расм. 
Йирик 
блокли бинолар бур-
чакларининг 
конст-
руктив ечимлари:
а - тенг томонли бур-
чак блоклари қўлла-
нилган ечим;
б - томонлари тенг 
бўлмаган 
бурчак 
блоклари 
қўлла-
нилган ечим. 

---

165 
Йирик блок уйсозлиги усулларидан фойдаланиб бошқа вазифаларга 
мўлжалланган бинолар, масалан, жамоат биноларини ҳам йирик блоклардан 
қуриш мумкин. Қават баландлиги 3,0 м бўлган кўп қаватли биноларда 
баландлиги 0,8 м девор блокларидан тўрт қаторли бўлиниш системасида 
фойдаланса бўлади (0,8+0,8+0,8+0,6=3,0 м). Қават баландлиги 3,3 м бўлган кўп 
қаватли биноларда қўллаш учун юқорида кўриб ўтилган қават баландлиги 2,8 м 
бўлган биноларда қўлланиладиган девор блокларига қўшимча баландлиги 0,5 м 
девор блоклардан фойдаланиш тавсия этилган. 
Умуман олганда кўп қаватли бинолар учун ишлаб чиқилган девор 
блокларидан фойдаланиб кам қаватли биноларни ҳам лойиҳалаш мумкин. 
Лекин 
кўп 
қаватли 
биноларга 
мўлжалланган 
конструкцияларнинг 
мустаҳкамлиги анча катта, шунинг учун улардан кам қаватли биноларда 
фойдаланиш мақсадга мувофиқ эмас. Девор қалинлигини камайтириш 
биноларнинг ёзда қизиб кетишларига сабаб бўлиши мумкин. Мустаҳкамлиги 
камроқ материаллар қўллаб конструкциянинг қалинлигини ошириш ҳам 
унчалик маъқул эмас, сабаби конструкциянинг массаси ортади, уларни ташиш 
ва монтаж қилиш қийинлашади. Бу ҳолларда кўпинча индустриал 
конструкцияларга нисбатан юк кўтариш қобилияти пастроқ қўшимча 
элементлар ҳам ишлаб чиқариш, лекин уларни янги қолипларда эмас, мавжуд 
қолипларда уларни қайта ўзгартирмасдан ишлаб чиқарилса мақсадга мувофиқ 
бўлади. 
Кам қаватли биноларда ҳам ташқи деворларнинг блокларга бўлиниш 
системалари пояс блоклари ва оралиқ девор блокларининг вертикал чоклари 
бир-бирига тўғри келмасликлари шартидан келиб чиққан ҳолда ечилиши шарт. 
Блокларнинг пояс қатори оддий пояс блокларидан, туташтирғич блоклардан ва 
махсус бурчак блокларидан иборат бўлади. Оралиқ девор блоклари қатори ҳам 
дераза ости блоклари, оралиқ девор блоклари ва махсус бурчак блокларидан 
ташкил топади. Қаватнинг биринчи қаторидаги барча турдаги блокларнинг 
баландлигини бир хил қилинса, уч қаторли блокларга бўлинишнинг лентасимон 
системаси ҳосил бўлади (18.11-расм, в). 
18.11-расм. Бир қаватли турар-жой биноси деворларининг блокларга бўлиниш 
системалари: 
а
-
г
- ташқи деворлар; 
д
-
и
- ички деворлар; 
а
, 
д
- икки қаторли 
бўлиниш системалари; б, е - уч қаторли бўлиниш системалари; 
в
, 
ж
-уч қаторли 

---

166 
лентасимон бўлиниш системалари; 
г
, 
и
- тўрт қаторли бўлиниш системалари;
1- оддий пояс блоки; 2 - ташқи перемичка блоки; 3 - пояс бурчак блоки; 4-
оддий оралиқ девор блоки; 5 - ташқи девор бурчак блоки; 6 - дераза ости блоки; 
7 - оски пояс блоки; 8 - ички перемичка блоки; 9 - қўшимча оралиқ девор блоки; 
10 - ёпма; 11- ташқи девор; 12 - цоколь; 13 - карниз; 14 - эшик ўрни. 
Ташқи девор блокларининг ташқи сирти атмосфера таъсирига чидамли 
бетон ёки турли декоратив (рангли шиша майдалари, керамик плиткачалар 
каби) қопламалар билан пардозланади. 
Ички деворларнинг блокларга бўлиниш системаларини ташқи де-
ворларники билан бир хил қабул қилиш лозим (18.11-расм, д, е, ж, и). Кўп 
қаватли бинолардагидан фарқли улароқ бир қаватли биноларда уч қаторли ва 
тўрт қаторли блокларга бўлиниш системаларидан фойдаланиш мумкин. Ички 
деворларда ҳам оралиқ девор блоклари, эшиклар ўрнини ёпиш учун 
туташтиргич блоклар ва яхлит девор қисмида пояс блоклар ҳамда вентиляция 
блоклари қўлланилади. 
Йирик блокли уйлар ташқи деворининг цоколи қабул қилинган полнинг 
сатҳига, пойдеворнинг конструкциясига ва ертула бор-йўқлигига боғлиқ ҳолда 
лойиҳаланади. Ертўласи бор ёки полнинг таги баланд қилинган уйларда 
деворларнинг цокол қисми бетон блоклардан қилинган лентасимон пойдеворни 
давоми бўлади. Бундай ҳолларда цокол блокнинг ҳам ташқи сирти ташқи девор 
блокларига ўхшаб атмосфера таъсирига чидамли бетон ёки турли декоратив 
(рангли шиша майдалари, керамик плиткачалар каби) қопламалар билан 
пардозланади (18.12-расм, а). Полининг таги баланд ва қозиқ пойдеворли 
уйларда цокол блокни қуйма темирбетондан ҳам тайёрлаш мумкин, бунда 
цокол блок бир вақтнинг ўзида ҳам ростверк бўлиб хизмат қилади (18.12-расм, 
б). 
а
б
в
18.12-расм. 
Йирик 
блоклардан 
қилинган ташқи деворнинг вариант 
ечимлари:
 
а-девор типовой бетон 
элементлардан; б-ғиштга мост қилиб 
ишлатилган девор блоклар; в - девор 
арболитли блоклардан; 1 - дераза 
ости блоки; 2 - цоколь блоки; 3 - 
ташқи перемичка блоки; 4 - оддий 
простенка блоки; 5 - карниз плита; 
6- пойдевор блоки; 7- парапет плита; 
8 - арболитдан қилинган блок;
9 - отмоска; 10 - цоколь; 11- қум 
тўшама; 12 - ростверк; 13 - калта 
қозиқ; 14 - том; 15 - пол; 16 - ёпма; 
17 - пойдевор балкаси; 18 - парапет. 

---

167 
Ички девор блокларининг энини бинонинг конструктив қадами ва эшик 
ўринларининг ўлчамлари билан мувофиқлаштириш керак. Эшик ва деразалар 
устига ўрнатиладиган туташтиргич блоклар, сантехник блоклар ва шунга 
ўхшаш блоклардан ташқари йирик блокларни арматура билан жиҳозлаш шарт 
эмас. Уларда фақат монтаж илгаклари қўйилиши керак. 
Йирик блокли уйлар ташқи деворининг арақи (карниз)си ва парапети 
бинонинг формаси ва томнинг конструкциясига боғлиқ ҳолда лойиҳаланади. Бу 
элементларнинг айрим вариантлари 18.12-расмда келтирилган.