Ftal kislotalar

Ftal kislotalar aromatik dikarbon kislotalarning vakillaridir. Ular
naftalin va ksilol izomerlarini oksidlab olinadi:
m-nitrobenzoy kislota
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 2 1
naftalin
Ftal kislotalar kristall moddalardir. Agar ular suyuqlanish
temperaturasidan yuqori temperaturada qizdirilsa, faqatgina ortoftal
kislotadan bir molekula suv chiqib ketishi hisobiga ftal angidridga
aylanadi.
Ftal angidrid sanoatda gliftal smolasi, fenolftalein fluoressein,
eozin va boshqa moddalar olishda asosiy xomashyo hisoblanadi.
Masalan, fenolftalein ftal angidridga fenol ta’sir ettirib olinadi:
Fenolftalein muhitni aniqlashda indikator sifatida va tibbiyotda
«purgen» nomi bilan surgi sifatida ishlatiladi.
o- ftal kislotaning dimetilefiri qishloq xo‘jaligida repellent
(chivinlar va boshqa hasharotlarni haydovchi) sifatida ishlatiladi.
o-ftal kislota
o-ksilol
m-ksilol
m-ftal kislota
n-ftal kislota
n-ftal kislota
n-ksilol
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 2 2
Lavsan. Tereftal kislota etilenglikol bilan polikondensatlanib po-

lietilentereftalat smola hosil bo‘ladi. Smoladan tayyorlangan poliefir
tola Rossiyada lavsan, Amerikada dakron, Angliyada terilen deb
ataladi.
Tabiiy tola bilan lavsan aralashmasidan g‘ijimlanmaydigan
material olinib, to‘qimachilik sanoatida keng ishlatiladi.
To‘yinmagan kislotalar
To‘yinmagan bir asosli kislotalar. Ularning umumiy for-
mulasi C
n
H
2n—1
COOH. Demak, o‘zida bir qo‘shbog‘ va karboksil
gruppa saqlaydigan birikmalarga to‘yinmagan bir asosli kislota-
lar deyiladi. Bu kislotalar o‘zida ham etilen uglevodorodlarni,
ham kislota xususiyatlarini aks ettiradi, shu bilan birga karboksil
gruppaga qo‘sh bog‘ning ta’siri natijasida molekulaning kislota
xususiyati kuchayadi.
Akril kislota 
COOH
CH
CH
2
Sanoatda bu kislota etilen oksidga sianid kislota ta’sir ettirib
olinadi.
Asetilenga uglerod (II) -oksid suv ishtirokida ta’sir ettirilib
akril kislota olinadi.
Akril kislotaning suyuqlanish temperaturasi 13°C, qaynash
temperaturasi 140°C. U oson polimerlanib yuqori molekular
poliakril kislota hosil qiladi.
Bu polimerning efirlari yelim moddalar va plastmassalar olishda
ishlatiladi.